12. Mit wierności ,,Solidarności"

13 grudnia 1981 r. samolot z przewodniczącym Komisji Krajowej NSZZ
,,Solidarność" na pokładzie był na Okęciu. Wałęsę przewieziono do pałacyku
rządowego w Chylicach pod Warszawą, gdzie oczekiwał już na niego Stanisław
Ciosek. Wałęsa nie został internowany. Komuniści zakomunikowali mu, że jest
,,gościem" władz PRL. W tym czasie Wałęsa ,,był tematem wielu istotnych
ustaleń" - wspominał później Kiszczak. ,,Wałęsa to karta polityczna. >>My go
jeszcze wykorzystamy<<" - zanotował w pierwszych godzinach stanu wojennego,
relacjonujący nastroje w ekipie Jaruzelskiego, sowiecki gen. Wiktor
Anoszkin. Wałęsa wydawał się wówczas bardzo spolegliwy i być może miały na
to wpływ rozmowy z funkcjonariuszami bezpieki, również z gen. Czesławem
Kiszczakiem, funkcjonariuszami Biura Studiów MSW - płk. Władysławem Kucą,
mjr. Józefem Burakiem i mjr. Adamem Stylińskim, a nawet jednym z
odpowiedzialnych za śmierć ks. Jerzego Popiełuszki - płk. Adamem
Pietruszką. Wałęsa domagał się wprawdzie podjęcia z nim rozmów na wysokim
szczeblu, uwolnienia kolegów i szefów regionów z Komisji Krajowej NSZZ
,,Solidarność", ale ,,z wyjątkiem tych głupich", mając na myśli swoich
krytyków.

Wałęsa od razu zadeklarował wobec Stanisława Cioska swoje poparcie dla
Wojciecha Jaruzelskiego i stanu wojennego, bo przecież ,,Solidarność"
,,poszła za daleko", a on jest ,,żołnierzem i wykonuje rozkazy". Akcentowany
przez Wałęsę motyw żołnierskiej podległości będzie w relacjach z reżimem
stanu wojennego pojawiał się jeszcze wielokrotnie. Zresztą już jesienią
1980 r., nie działając w opresji, po raz pierwszy zadeklarował, że czuje
się przede wszystkim człowiekiem ,,sił zbrojnych", że lubi ,,rakiety i
czołgi", a jak rozmawiać, to najlepiej z ludźmi wojska... Jego marzenia mogły
wreszcie się ziścić. Musiał być zdziwiony, kiedy kilka dni po wprowadzeniu
stanu wojennego, po przeniesieniu do innej rządowej willi w Otwocku, stanął
przed nim sam płk Władysław Iwaniec - dowódca Wałęsy z okresu jego służby
wojskowej. Iwaniec doradzał Jaruzelskiemu od wiosny 1981 r. właśnie w
sprawie Wałęsy. Jakże dwuznacznie sugestywne są słowa Jaruzelskiego
zapisane przez niego w pamiętniku Stan wojenny. Dlaczego... na temat relacji
Wałęsy ze swoim dowódcą w batalionie łączności 8. Dywizji Zmechanizowanej w
Koszalinie:

    ,,Jeśli czasami należało przeprowadzić jakąś niepopularną sprawę,
dowódca plutonu korzystał z pomocy Wałęsy. I to z powodzeniem".           Takich poufnych rozmów i wspominkowych sesji z Iwańcem było przynajmniej
kilka. Z oficjalnego wykazu wizyt składanych Wałęsie wynika, że pierwsze
trzy z nich miały miejsce między 17 a 29 grudnia 1981 r. Niewątpliwie
zawierały one elementy szantażu (być może odnosiły się do współpracy z
WSW?) i służyły jeszcze większemu zmiękczeniu Wałęsy.

W wykazie oficjalnych odwiedzin podczas pobytu Wałęsy w Chylicach, Otwocku,
a później Arłamowie (od maja 1982 r.) w Bieszczadach nie ujęto spotkań z
ppłk. Czesławem Wojtalikiem. Choć z innych dokumentów wiemy, że w pierwszym
okresie izolacji Wałęsy również i on z nim rozmawiał. Czy w ówczesnych
grach operacyjnych z Wałęsą, w których główną rolę odegrali Iwaniec i
Wojtalik, chodziło o odwołanie się do jego dwóch dawnych lojalności - WSW i
SB? Po wprowadzeniu stanu wojennego Kiszczak postanowił przypomnieć Wałęsie
okres jego współpracy z SB poprzez zaaranżowanie rozmowy z Wojtalikiem. Z
materiałów przekazanych Zachodowi przez archiwistę KGB - Wasilija
Mitrochina, wiemy, że Kiszczak przekazał Sowietom następującą informację:

    ,,Wałęsę skonfrontowano z jednym z jego byłych oficerów prowadzących SB
i rozmowa ta została nagrana". Niewątpliwie chodziło właśnie o Wojtalika. W jednej z odkrytych ostatnio
notatek (z 21 stycznia 1982 r.) znajdujemy opis traumy, jaką wywołała u
Wałęsy jego rozmowa z oficerem SB z Gdańska:

    ,,Po wyjeździe tow. Wojtalika osoba >>333<< [kryptonim Wałęsy] stała się
ponura i zła. Denerwowało go zaglądanie do jego pokoju. Zwykle przy
posiłkach chętnie z nami rozmawiał i żartował. Natomiast w dniu 20 stycznia
1982 r. szybko zjadł posiłek i szedł do swego pokoju. Prawie cały dzień (w
godz. 12.30-19.00) przestał oparty o parapet okna i spoglądający bezwiednie
w bliżej nieokreśloną dal".    Nastrój i samopoczucie Wałęsy przez 11 miesięcy izolacji podlegały silnym
zmianom i wahaniom, od stanów depresyjnych do euforycznych. Dużo jadł, mało
się ruszał (czasem tylko grał w bilard i ping-ponga), przez co bardzo utył.
Uwielbiał czekoladę. Któregoś razu, gdy nie miał humoru, ogłosił nawet
protest głodowy. Podglądający go funkcjonariusze zauważyli, że w ukryciu
podjada czekoladę. Nie stronił też od alkoholu, który mu systematycznie
dostarczano (w ciągu internowania ,,skonsumował samotnie lub w
towarzystwie": 2 butelki spirytusu, 289 butelek wódki, 158 butelek wina, 59
butelek winiaku i koniaku, 238 butelek szampana i 1115 butelek piwa).
Czasem, gdy nie chciał już pić samotnie, szukał towarzystwa do picia wódki
wśród funkcjonariuszy BOR. Niecierpliwił się, gdy alkoholu zabrakło, i
potrafił ostro ,,pogonić" obsługę do szybkiego uzupełnienia barku.
Odnotowano nawet, że przynajmniej kilkakrotnie protestował, że dostaje zbyt
małe ilości alkoholu i niewielkie racje żywnościowe.   Lektura dostępnych dokumentów pozwala dostrzec, że jego poczucie pewności
siebie systematycznie malało. W połowie stycznia 1982 r. zapewniał, że
wspólnie z Bronisławem Geremkiem i Tadeuszem Mazowieckim wyeliminuje
,,ekstremę" i stworzy nowe struktury związku ,,od góry w dół", a już dziesięć
dni później przekazał władzom, przez ks. Henryka Jankowskiego, informację,
że ,,nie będzie upierał się co do Geremka". W lutym 1982 r. - mocno już
sfrustrowany izolacją i bezskutecznym oczekiwaniem na podjęcie z nim rozmów
politycznych na najwyższym szczeblu - rzucił w stronę BOR-owców, że ,,nie
zamierza podejmować działalności związkowej w nowo tworzonych związkach
zawodowych".

Ciągle liczył na rozmowy na szczycie, jakby nie potrafiąc uświadomić sobie
konsekwencji tego, co się stało 13 grudnia 1981 r. Zgadzał się z
komunistami, że nie ma powrotu do ,,Solidarności" w wersji sprzed stanu
wojennego. Nieustannie powtarzał, że trzeba usunąć ze związku
,,skompromitowanych działaczy" i powinien on reprezentować tylko tzw. zdrowy
nurt robotniczy, bez niepotrzebnej ,,politycznej nadbudowy" i
,,ekstremistów".

Twierdzenie jego obrońców, że Wałęsa nie dał się wpasować w projekt nowej
,,Solidarności", ma podstawę zaledwie w tym, że w istocie nikt mu takiej
propozycji nie przedstawił. Wprawdzie początkowo komuniści rozważali
zachowanie szyldu ,,Solidarności" dla związku kadłubowego w ramach operacji
,,Renesans", ale nie wiadomo nawet, w jakiej skali, bo znane są jedynie
materiały z województwa gdańskiego. Był to wyraz początkowych obaw władz
PRL, że wobec silnego poparcia społecznego dla ,,Solidarności" może pojawić
się ryzyko związane z całkowitą likwidacją związku. Jeżeli ,,Solidarność" w
jakiejś formie miała w przyszłości zostać przywrócona, to należało sobie
wcześniej zapewnić jej wkomponowanie w ramy ustrojowe PRL z w pełni
sterownym przywództwem.

Jednak otrzymywane przez władze analizy nastrojów społecznych pokazywały
tak silnie spadające poparcie dla ,,Solidarności", że już wiosną 1982 r. w
większych zakładach pracy zaczęto z powodzeniem organizować tzw. związkowe
grupy inicjatywne (przewidywane w pierwszej fazie jako ewentualne zalążki
proreżimowej ,,Solidarności"), które stały się później awangardą rządowych
związków zawodowych (Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych). To
wszystko wprowadzało komunistów w przeświadczenie, że znaczenie
,,Solidarności" maleje tak bardzo, że w nieodległej perspektywie pozwoli na
jej bezproblemową delegalizację i umożliwi powrót do leninowskiej formuły
związków zawodowych, jako ,,transmisji partii do mas".

W tym sensie postawa Wałęsy - wobec idei neo-,,Solidarności" - nie miała
większego znaczenia, gdyż koncepcja ,,Renesansu" szybko została zastąpiona
projektem OPZZ-ów. Nieprzypadkowo jesienią 1982 r. operację ,,Renesans"
postanowiono formalnie zamknąć, gdyż - jak pisano w uzasadnieniu - ,,wydanie
ustawy o związkach zawodowych w październiku 1982 r. spowodowało radykalną
zmianę sytuacji operacyjnej", a ,,działalność grup inicjatywnych wytworzyła
odpowiedni grunt dla powstania pierwszych struktur związkowych nowej
generacji". W piątek 8 października 1982 r. nadzieje Wałęsy na zachowanie
funkcji przewodniczącego związku rozwiała ustawa Sejmu PRL delegalizująca
,,Solidarność". Walczył dalej, pisząc pełen upokorzeń ,,list kaprala do
generała".