IPN
ALINA GALAN, ALAN, OKSZPNP LUBLIN

"AKCJA AB" NA LUBELSZCZYZNIE

7 wrzesnia 1939 r. szef RSHA Reinhard Heydrich na odprawie dotyczacej "Akcji
Tannenberg" wydal polecenie: "czolowe warstwy ludnosci polskiej nalezy unieszkodliwic w takim stopniu, na ile to jest mozliwe"1. Decyzje, ktore zapadly
kilka dni pozniej, nie pozostawialy zadnych watpliwosci co do skali planowanej
zbrodni.Na odprawie, ktora odbyla sie 12 wrzesnia 1939 r. w Jelowej na Slasku, w
obecnosci m.in. gen. Wilhelma Keitla, szefa Naczelnego Dowodztwa Wehrmachtu,
admirala Wilhelma Canarisa, szefa wywiadu wojskowego (Abwehry), i Joachima von
Ribbentropa,ministra spraw zagranicznych Rzeszy, Hitler nakazal "masowe
niszczenie polskiej inteligencji".

W poczatkach pazdziernika 1939 r., po calkowitym zajeciu Lubelszczyzny przez
Wehrmacht i ustanowieniu zarzadu wojskowego, a takze w pierwszych dwoch
tygodniach po utworzeniu dystryktu lubelskiego w ramach Generalnego
Gubernatorstwa, spoleczenstwo polskie tych ziem, glownie inteligencja,
spodziewalo sie raczej okupacji na wzor okupacji austriackiej z okresu I wojny
swiatowej. Te przypuszczenia zostaly rozwiane juz 9 listopada, kiedy to wladze
okupacyjne przeprowadzily brutalne masowe aresztowania. Objely one nauczycieli
szkol podstawowych i srednich, sedziow, adwokatow, inzynierow oraz ksiezy.
Wydarzenia tego dnia i kilku nastepnych mozna porownac do akcji przeprowadzonej
pare dni wczesniej w Krakowie, ktora zyskala miano "Sonderaktion Krakau". 11
listopada zatrzymano czternastu profesorow Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego, 17 listopada zamknieto uniwersytet i aresztowano okolo
szescdziesieciu studentow. Aresztowano takze licznych duchownych Kurii
Biskupiej, Sadu Biskupiego i Seminarium Duchownego. 23 listopada akcja objela
klerykow jezuickich. Wsrod aresztowanych w listopadzie 1939 r. znalazlo sie szesnastu profesorow KUL,
36 profesorow gimnazjow lubelskich, 44 nauczycieli szkol powszechnych,siedmiu
sedziow Sadu Okregowego i Apelacyjnego, 24 adwokatow oraz ponad stu duchownych
katolickich, w tym biskupi Marian Fulman i Wladyslaw Goral. Wszystkich
aresztowanych osadzono w celach wiezienia na Zamku w Lublinie.

W przeddzien swiat Bozego Narodzenia, 23 grudnia 1939 r., na cmentarzu zydowskim
przy ul. Siennej funkcjonariusze 102. batalionu policji rozstrzelali dwunastu
wiezniow Zamku.Wsrod zamordowanych bylo dziesieciu przedstawicieli lubelskiej
inteligencji.

Byli to:
Stanislaw Bryla - prezes Sadu Okregowego w Lublinie, Boleslaw Sekutowicz -
prezes Sadu Apelacyjnego w Lublinie, Edward Lipski i Wladyslaw Rutkowski -
adwokaci, Czeslaw Martyniak
- profesor KUL, ks. Michal Niechaj - profesor Wyzszego Seminarium Duchownego i
KUL, Tadeusz Moniewski - dyrektor Panstwowego Gimnazjum i Liceum im. Stanislawa
Staszica, Antoni Krzyzanowski - dyrektor Gimnazjum i Liceum Waclawy Arciszowej,
Jozef Dankowski - starosta powiatu lubelskiego, Tadeusz Illukiewicz - starosta
powiatu lubartowskiego.

Mord ten - zdaniem prof. Czeslawa Luczaka - byl zaczatkiem "systematycznej akcji
wyniszczania w Generalnym Gubernatorstwie polskiej inteligencji"2. W ciagu kilku
pierwszych miesiecy okupacji sily SS i policji niemieckiej, kierowane przez
SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, obok akcji przeciwko inteligencji
Lubelszczyzny przeprowadzily takze atak na struktury hierarchii diecezjalnej,
ktora Globocnik uznal za istotna ostoje polskosci. Jak ustalila dzialajaca w
latach 1945-1949 Miejska Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Lublinie, 25
stycznia 1940 r. w Lublinie pod pretekstem przechowywania
oficerow polskich, ukrywania broni oraz przynaleznosci do tajnych organizacji
aresztowano 23 kapucynow, a 2 lutego - 43 jezuitow3. --