Osobowość paranoiczna - zaburzenie osobowości, w którym występuje chłód
emocjonalny, wycofywanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna
podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność
do wybaczania urazy.

Kryteria diagnostyczne ICD-10

wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
tendencja przeżywania długotrwale przykrości
podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub
pogardliwych
sztywne poczucie własnych praw
podejrzenia dotyczące wierności (partnerów i przyjaciół)
przecenianie własnego znaczenia
pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń

Kryteria diagnostyczne DSM-IV

pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że inni nas wykorzystują,
krzywdzą lub oszukują,
zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub
wspólników i co do tego, czy są oni godni zaufania
niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że
informacje te zostaną użyte przeciw nam w złych intencjach
odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych
uwag lub zdarzeń
ciągłe noszenie urazów, czyli niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów
dostrzeganie ataków na nasz charakter czy reputację, które zwykle nie są
widoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie na nie gniewem lub
przechodzeniem do kontrataku
powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia dotyczące wierności
współmałżonka lub partnera seksualnego



Atrybuty te charakteryzują funkcjonowanie osobowości paranoicznej:

czynności ekspresyjne - obronna;
funkcjonowanie interpersonalne - prowokacyjna;
styl poznawczy - podejrzliwy;
obraz ja - nienaruszalne;
reprezentacje obiektów - niezmienne;
główny mechanizm obronny - projekcja;
organizacja morfologiczna - nieelastyczna;
nastrój/temperament - gniewny.
Odmiany osobowości paranoicznej według DSM-IV [edytuj]
fanatyczna (z cechami osobowości narcystycznej),
zrzędliwa (z cechami osobowości negatywistycznej),
wyizolowana (z cechami osobowości unikającej),
zatwardziała (z cechami osobowości kompulsyjnej),
złośliwa (z cechami osobowości sadystycznej).
Cechy związane z osobowością paranoiczną według Blaney [edytuj]
nieufność,
podejrzliwość,
czujność,
cynizm
rywalizacyjność (porównywanie się z innymi),
poczucie krzywdy,
zazdrość,
nadwrażliwość na krytykę,
przepełnienie złością,
mściwość,
ostrożność,
niezachwiane przekonania,
zazwyczaj brak poczucia humoru,
dychotomiczne myślenie,
samowystarczalność,
zadufanie,
przekonanie o własnej wyższości,
usprawiedliwienie samego siebie.

Etiologia osobowości paranoicznej (wybrane poglądy)

Freud: Pierwotnie paranoja była obroną przed nieświadomymi pragnieniami
homoseksualnymi a jej głównym mechanizmem była projekcja. Później badacz
zmienił pogląd i uznał, iż jej przyczyną jest pragnienie uznania pocieszenia
ze strony rodzica tej samej płci (mylone z homoseksualnością).

Ferenczi: Charakter paranoiczny wyrasta z sadyzmu analnego związany jest z
obroną własnej autonomii skojarzonej z treningiem czystości.

Kernberg: Dominuje mechanizm rozszczepienia-"ja"dobre-"inni"złe-stąd tez
osoba funkcjonująca na takim poziomie doświadcza ciągłych zmian emocji.
Reprezentacja siebie i innych jest całkowicie podzielona na dobre i złe. Nie
ma nic pośrodku oraz nie ma możliwości posiadania obydwu atrybutów: dobra i
zła. Charakterystyczny jest mechanizm projekcji nawiązując do projekcji
można zauważyć iż negatywne uczucia wewnątrz "ja" spostrzegane są jako
pochodzące z zewnątrz. Ponieważ ich źródłem jest sam człowiek-nie można się
ich pozbyć uciekając przed nimi. Skłonność do ksobnej rekonstrukcji
rzeczywistości.

McWilliams: Duże znaczenie odgrywa krytyka i ośmieszanie, pełnienie funkcji
kozła ofiarnego, obarczanie cechami, do których rodzina nie chce się
przyznać.

Seaters: pragnienie odwetu

Cameron: krzywdzone dziecko staje się potem nadmiernie wyczulone na sygnały
wrogości, pogardy, krytyki, oskarżeń.

Sullivan: Dwa czynniki powodujące rozwój paranoicznej osobowości: a)silne
poczucie zagrożenia spowodowane jakimś defektem-rzeczywistym bądź
urojeniowymi b)rzutowanie winy za ów defekt na innych ludzi. Mechanizm
stanowią: doznane krzywdy oraz silne poczucie niepewności lub/oraz poczucie
niższości. Podstawowymi strategiami działania w kontaktach interpersonalnych
osoby paranoicznej są: autonomia, kontrola i racjonalność.