3. Penetracja rosyjska: zagrożenia dla wewnętrznego
i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa

Sowieckie służby specjalne (KGB i GRU) utworzyły i œciœle kontrolowały
wojskowe
służby specjalne PRL. Tak było w latach 40. i nie uległo to zasadniczej
zmianie do 1989 r.
W Zarzšdzie II Sztabu Generalnego oraz w Wojskowej Służbie Wewnętrznej
służby
sowieckie miały swoje stałe przedstawicielstwa, w których umieszczani byli
rezydenci GRU i
KGB. Także na poziomie struktur terenowych WSW nawišzane były stałe kontakty
z
oficerami GRU, którzy ochraniali poszczególne jednostki wojsk radzieckich.
Mieli oni
swobodny dostęp do kadry kontrwywiadu i wywiadu wojskowego PRL oraz do ich
bazy
operacyjnej, w tym do dokumentów operacyjnych, lokali konspiracyjnych,
osobowych Ÿródeł
informacji oraz do informacji o pozostałych współpracownikach.
Kadra WSI
WSI powstały w paŸdzierniku 1991 r. z połšczenia WSW i Zarzšdu II SG. Mimo
nowej nazwy i zmienionego kierownictwa WSI utrzymały zasadniczš cechę służb
specjalnych
krajów podległych ZSRR: ich kadra składała się z wybranych i zaufanych
ludzi, którzy
przeszli specjalne szkolenia gwarantujšce lojalnoœć, przy czym w czasach
komunistycznych
służby sowieckie miały decydujšcy wpływ na politykę kadrowš w Zarzšdzie II
SG, w WSW i
w całym LWP. Tylko wytypowane przez nie osoby były przewidziane do
sprawowania
dowódczych funkcji w wojskowych służbach specjalnych PRL oraz do służby w
dyplomacji
wojskowej, szczególnie w państwach NATO. Była to tzw. „kadra
 perspektywiczna”, czyli
oficerowie, którzy w przyszłoœci mieli objšć stanowiska dowódcze.
Zakwalifikowane do tego
grona osoby kierowano na szkolenie przez GRU lub KGB w Zwišzku Sowieckim lub
innych
krajach bloku komunistycznego.
Analiza oœwiadczeń złożonych przed Komisjš Weryfikacyjnš oraz wybranych
spraw
operacyjnych wskazała na istotne znaczenie w służbie osób, które przeszły
szkolenie w ZSRR
lub w szkołach wojskowych innych krajów obozu. Z zebranych danych wynika, że
od
poczštku lat 70. rozpoczęto cykliczne szkolenia polskich oficerów w szkołach
KGB i GRU.
Były to studia magisterskie (dzienne lub wieczorowe), studia podyplomowe
(szeœciu- lub
dziewięciomiesięczne) lub trzymiesięczne kursy, które organizowano w
zamkniętych
budynkach specjalnych.29 Wcišż nie dysponujemy pełnymi danymi o liczbie
absolwentów i
rodzaju szkół, które kończyli.
29 Więcej na temat kursów w Aneksach nr 10, nr 11, nr 12, nr 13.
Strona 25 z 374
Przykładowo w jednym tylko roku szkolnym 1973/74 w 21 wyższych uczelniach
ZSRR przebywało na przeszkoleniach 127 polskich słuchaczy ze służb
specjalnych. O
dynamice zmian œwiadczy fakt, że - jak czytamy w sprawozdaniu zastępcy
attache
wojskowego przy Ambasadzie PRL w Moskwie - „iloœć słuchaczy przeszkolonych w
jednym
roku wzrosła na przestrzeni ostatnich 3 lat prawie trzykrotnie”.30 Według
innych, zebranych
dotychczas przez Komisję materiałów, od poczštku lat 70. do roku 1989 w
szkołach w ZSRR
przebywało przynajmniej 800 oficerów z Polski.
Skierowanie na szkolenie w ZSRR było traktowane jako wyróżnienie za postawę
ideowš, efekty pracy i lojalnoœć. Kandydaci do szkoleń mieli spełniać
kryteria31:
.. nienagannej postawy ideologicznej;
.. potwierdzonej i stale weryfikowanej lojalnoœci wobec systemu;
.. predyspozycji do realizacji zadań operacyjnych;
.. bezwzględnego realizowania poleceń przełożonych.
Ukończenie szkolenia w ZSRR było warunkiem objęcia kierowniczego stanowiska
w
służbach specjalnych PRL. Taka polityka kadrowa zapewniała oczekiwany przez
Rosjan
stopień kontroli i integracji wojskowych służb specjalnych PRL ze służbami
sowieckimi.32
Na podstawie relacji uczestników kursów wiadomo, że w ich trakcie dochodziło
do
ujawnienia procedur i szczegółów działań operacyjnych służb PRL. Oficerowie
byli pod
nieprzerwanš obserwacjš sowieckich służb specjalnych. Jak wynika z tych
relacji, w
internatach oraz w salach wykładowych założone były podsłuchy, a każde
wyjœcie poza teren
tych obiektów zawsze odbywało się w towarzystwie tzw. „ogona”. Jest też
prawdopodobne,
że KGB werbowało polskich żołnierzy. Na zajęciach szczegółowo wypytywano o
metody
operacyjne stosowane w Polsce, zaœ wykładowcy przekazywali jedynie ksišżkowš
i
zdezaktualizowanš wiedzę. Organizowanie przez GRU i KGB kursów dla żołnierzy
krajów
bloku wschodniego ukierunkowane było na zdobycie wiedzy na temat uczestników
kursów,
ich nałogów i przyzwyczajeń, stworzenia ich profili psychologicznych i na
poszerzenie
wiedzy o składzie kadrowym służb. 33
„Kadra perspektywiczna” była kierowana z Polski także do sowieckich wyższych
szkół wojskowych i cywilnych oraz do akademii dyplomatycznych znajdujšcych
się pod
30 Teczka „Dokumenty oficerów attachatów wojskowych”.
31 Notatka służbowa dot. absolwentów kursów KGB i GRU - oficerów
Inspektoratu WSI, teczka kp „GWIAZDA” k. 55.
32 Zagrożenia wynikajšce z powišzań służb PRL-ZSRR, op. cit. k. 48-52.
33 Jak wynika z relacji płk W. K., uczestnika kursu KGB w 1988 r., „pobyt na
kursie w Moskwie był pełen oznak
œwiadczšcych o inwigilacji polskiej grupy tj.: stała œwiadomoœć podsłuchu w
salach mieszkalnych, stałe monitorowanie
przebiegu zajęć w salach lekcyjnych, doskonała znajomoœć sytuacji polskiej
grupie, pytania dyżurnych tłumaczy o niektóre
typowo polskie znaczenia wyrazów, które po wyjaœnieniu jak ustaliliœmy
padały w konkretnym dniu w konkretnym pokoju”,
patrz Aneks nr 10.
Strona 26 z 374
œcisłš kontrolš sowieckich służb specjalnych. Szkolenia w ZSRR przeszli
m.in. szefowie WSI
(kontradmirał Kazimierz Głowacki i gen. Marek Dukaczewski) oraz kolejni
szefowie
wywiadu, w tym płk Waldemar Żak i ostatni z nich, płk Krzysztof Surdyk.
Szkolenie w
ZSRR przeszli także szefowie Oddziału Bezpieczeństwa WSI: płk Marek
Witkowski (kurs
GRU) i płk Andrzej Ziętkiewicz (kurs KGB). Szkoleni byli także oficerowie
pod przykryciem
z Oddziału Y (póŸniejszy Oddział 22 Zarzšdu II).34 Na szkolenia kierowane
były osoby w
œrednim wieku, ze znajomoœciš języków obcych i dobrymi wynikami w pracy
operacyjnej.
Ostatnie szkolenia prowadzone były przez KGB i GRU jeszcze na przełomie lat
80. i 90., gdy
rozpad bloku komunistycznego był już nieuchronny. Według danych posiadanych
przez
Komisję Weryfikacyjnš na sowieckie kursy wysłano oficerów, co do których
planowano, iż
po zmianach politycznych obejmš w nowych służbach specjalnych stanowiska
kierownicze
(oraz agenturę wpływu). Dla niektórych uczestników było to już drugie takie
szkolenie35.
Przypadki szkolenia oficerów WSI w Rosji odnotowano jeszcze w 1992 i 1993 r.
36
Fakt, że do 2006 roku w strukturach WSI służyło kilkudziesięciu absolwentów
sowieckich szkoleń i kursów œwiadczy jednak o tym, że do tego czasu
zasadniczych zmian w
wojskowych służbach specjalnych RP nie przeprowadzono. Sytuację tę obrazuje
zestawienie
funkcji, jakie w poszczególnych komórkach organizacyjnych WSI pełnili
niektórzy z
oficerów szkolonych w ZSRR37:
Szefowie WSI
34 Komisja Weryfikacyjna uzyskała informację, że jeszcze w maju 1992 r.
przebywał pod Moskwš na miesięcznym szkoleniu
specjalistycznym w zakresie obsługi systemów namierzania płk. P. Z notatki
tego oficera wynika, że na kursie tym było
prócz niego czterech oficerów z Polski, którzy tworzyli odrębnš grupę
szkoleniowš.
35 Teczka SO „GWIAZDA” tom II, k. 24.
36 Jest to o tyle istotne, że jeszcze parę lat temu były Minister Obrony
Narodowej Janusz Onyszkiewicz kategorycznie
twierdził, iż wojskowy wywiad PRL zachował dużš niezależnoœć od Z SRR. Były
szef MON zdecydowanie wykluczał, by
wschodnie służby mogły przewerbować agentów wojskowych służb PRL.
„Podległoœć [od GRU] była więc oczywista, ale
zyskiem tej sytuacji było to, że gdy zmienił się ustrój i wojsko mogło być
już armiš suwerennego państwa (a tego chciało
wielu oficerów), to nie mieli tu żadnej formalnej, rozbudowanej struktury. W
dodatku polski wywiad czasów PRL (tak jak
każdy wywiad na œwiecie), zachowywał sporš suwerennoœć”. J. Onyszkiewicz,
„Ze szczytów do NATO. Z Januszem
Onyszkiewiczem rozmawiajš Witold Bereœ i Krzysztof Burnetko”, Warszawa 1999,
s. 97. Przeprowadzone na poczštku lat
90. zmiany w wojskowych służbach specjalnych J. Onyszkiewicz ocenił
pozytywnie: „Od razu podzieliliœmy się z
Komorowskim pracš w tym sensie, że on raczej zajmował się WSW i
kontrwywiadem, zwišzanymi z wnętrzem wojska.
Mnie przypadł wywiad, jako zwišzany bardziej z politykš zagranicznš”. J.
Onyszkiewicz, „Ze szczytów do NATO…”, s. 99.
„Jeœli chodzi o tak zwanš agenturę, to służby postradzieckie nie miały do
nich żadnego dostępu” J. Onyszkiewicz, „Ze
szczytów do NATO…”, s. 100.
Bronisław Komorowski twierdził, że współpraca wojskowych służb PRL i ZSRR
nie była oparta o zwišzki agenturalne. B.
Komorowski w wywiadzie powiedział:„Między służbami specjalnymi Wojska
Polskiego i armii radzieckiej istniała œcisła
współpraca. Była to jednak raczej współpraca instytucji a nie kontakty
agenturalne oparte na zasadzie indywidualnego
werbunku. Po co radzieckie służby specjalne miałyby lokować agentów w
instytucji w pełni sobie podporzšdkowanej? To
jest wštpliwe… Uważam, że odwołanie radzieckich oficerów łšcznikowych –
rezydentów, powinno przerwać współpracę. A
oni odwołani zostali już dawno. „Nie ma niechęci”, rozmowa z Bronisławem
Komorowskim, „Gazeta Wyborcza” z 15 lipca
1992 r.
37 Sporzšdzona przez Komisję Weryfikacyjnš lista uczestników omawianych
kursów i studiów stanowi Aneks nr 12 do
Raportu. Dokument ten - z uwagi m.in. na niszczenie materiałów Ÿródłowych
przez oficerów WSI - nie zawiera kompletnej
listy nazwisk.
Strona 27 z 374
1. gen. bryg. Dukaczewski Marek (2001-2006)
2. kadm. Głowacki Kazimierz (1996-1997)
3. gen. dyw. Izydorczyk Bolesław (1992-1994)
Zastępcy Szefa WSI
1. płk Januchta Roman (1996-1998)
2. płk Janus Stefan (1996-1997)
3. płk Puchta Janusz (1991-1992)
Agenturalny Wywiad Operacyjny
1. płk Czyżyk Julian (1975-1988)
2. ppłk Głowicki Marek (1975)
3. płk Krużel Andrzej (1979-1983)
4. płk Ludwichowski Stanisław (1975-1977;1980-1982;1990)
5. płk Mška Dobrosław (1976; 1977-1980; 1984-1987)
6. płk Pieniak Janusz (1975; 1976-1981; 1984-1986)
7. kmdr por. Russjan Jerzy (1987-1990)
8. ppłk Smaza Stefan (1975; 1976-1985; 1986-1990)
9. płk Staluszka Władysław (1983-1989)
10. płk Worożbit Zbigniew (1977-1979)
11. płk Wysocki Marek (1976-1980; 1981-1983)
Oddział Y (Oddział 22)
1. płk Bekier Maciej (b.d.)
2. płk Biernat Zygmunt (1983-1984)
3. ppłk Bobek Janusz (b.d.)
4. mjr Bolewski Ryszard (b.d.)
5. ppłk Cibulla Jan (b.d.)
6. płk Dunal Henryk (1983-1986)
7. kontradm. Głowacki Kazimierz (1983-1986)
8. ppłk Głowicki Marek (1985-1986)
9. płk Lipert Cezary (1983-1989)
10. kmdr Lewicki Ryszard (1990)
11. płk Michalski Grzegorz (1987-1989 szef Oddziału Y)
Strona 28 z 374
12. kpt Romański Kazimierz (b.d.)
13. ppłk Siwanowicz Ryszard (b.d.)
14. płk Sosnowski Ryszard (1983-1987)
15. płk Surdyk Krzysztof (b.d.)
16. ppłk Szuba Tadeusz (1983-1984)
17. płk Witkowski Marek (1985-1988)
18. płk Worożbit Zbigniew (1987)
19. płk Żyłowski Zdzisław (1984-1991)
Biuro/Zarzšd Studiów i Analiz
1. ppłk Adamczyk Krzysztof – specjalista (1995-1999; ZSiA – 1999-2004)
2. płk Arczyński Janusz - starszy specjalista (1991-1994)
3. płk Bartkowiak Henryk - szef oddziału (1993-1996)
4. płk Bekier Maciej - szef oddziału (1998-1999, ZSiA 1999-2001)
5. płk Biernat Zygmunt - zastępca szefa biura studiów i analiz (1997-1999)
6. płk Błaszczak Marian - szef oddziału (1996-1997)
7. płk Budzik Zdzisław - szef oddziału (1998-1999, ZSiA 1999-2005)
8. mjr Doroz Marek – specjalista (ZSiA 2002-2004)
9. kmdr Dziubiński Ryszard - główny specjalista (1996-1997)
10. mjr Ferenz Arkadiusz - starszy projektant (1996-1999)
11. płk Gajewski Bonifacy - szef biura studiów i analiz (1995-1997)
12. płk Kendziorek Zdzisław - szef oddziału (1991-1992)
13. ppłk Kłoczewski Marek - starszy specjalista (1995-1999)
14. płk Koœla Piotr - szef oddziału (1991-1994)
15. mjr Lis Jerzy – oficer (1993-1995)
16. płk Lisiak Marek - szef oddziału (2002-2003)
17. płk Mazurkiewicz Artur - zastępca szefa zarzšdu (ZSiA 1999-2001)
18. płk Nowak Marek - starszy specjalista (1993-1996; ZSiA 2000-2003)
19. ppłk Obolewicz Zbigniew - starszy specjalista (1996-1999, ZSiA 1999)
20. ppłk Piars Stanisław – specjalista (1996-1998; ZSiA 2001-2003)
21. kmdr Ppor. Rygiel Jacek - starszy oficer (1997)
22. płk Sabak Zbigniew - główny specjalista (ZSiA 2004-2005)
23. ppłk Stocki Jerzy - starszy oficer (1991-1994)
24. płk Szubert Jerzy – szef oddziału (2000-2002)
Strona 29 z 374
25. płk Tratkiewicz Andrzej - zastępca szefa oddziału (ZSiA 2004-2005)
26. płk Twardowski Wiesław - z-ca szefa oddziału (1993-1999)
27. płk Wolak Jan - starszy specjalista (ZSiA 2001-2002)
28. płk WoŸniak Maciej - szef oddziału (1996-1999)
29. płk Wysocki Marek - zastępca szefa oddziału (1996-1999)
30. płk Zawiliński Kazimierz - główny specjalista (1995-1996)
Zarzšd II
1. płk Bazylak Stanisław - szef oddziału (1999-2003)
2. płk Boryszczyk Romuald- szef oddziału (1996-1998)
3. płk Broda Krzysztof - starszy specjalista (1997-1999)
4. płk Bury Władysław - starszy oficer (1996-2000)
5. płk Czyżyk Julian - szef ekspozytury (1998-2003)
6. gen. bryg. Dukaczewski Marek - główny specjalista (1992-1997)
7. płk Gajewski Bonifacy – szef zarzšdu (1997)
8. płk Gapys Władysław - zastępca szefa zarzšdu (2004-2005)
9. ppłk Głowicki Marek – starszy oficer (1991-1999)
10. ppłk Goszczycki Tomasz - szef ekspozytury (1998-2000)
11. ppłk Gryss Wojciech - szef ekspozytury (1994-1998)
12. gen. bryg. Izydorczyk Bolesław - szef zarzšdu wywiadu (1991-1992)
13. ppłk Jesionowski Janusz - zastępca szefa oddziału - szef wydziału
(1998-1999)
14. płk Jurgielewicz Stanisław - starszy oficer (1991-1995)
15. kmdr Karczewski Czesław - główny specjalista (1997-1998)
16. płk Kastelik Marian - zastępca szefa ekspozytury (1996-1999)
17. ppłk Kozłowski Andrzej - starszy specjalista (1991-1992; 1997)
18. płk Krajewski Zbigniew - szef ekspozytury (1998-1999)
19. płk Leœniowski Tadeusz - szef ekspozytury (1993-1997)
20. płk Lipert Cezary - szef zarzšdu (1996-1997)
21. płk Lisiak Marek – szef oddziału (2003)
22. płk Ludwichowski Stanisław - szef ekspozytury (1996-1999)
23. płk Łšczyński Wit - szef oddziału (1992-1995)
24. płk Łuczkiewicz Robert - szef ekspozytury (1995-1999)
25. płk Marzęda Włodzimierz - zastępca szefa oddziału (1996-1999)
26. mjr Moskała Jerzy - starszy oficer (1997)
Strona 30 z 374
27. płk Paciorek Wojciech - zastępca szefa oddziału (1995-1999)
28. płk Paraszczuk Józef - starszy oficer (1991-1996)
29. płk Pater Jerzy - szef ekspozytury (1996-1999)
30. płk Pieniak Janusz - główny specjalista (2001-2004)
31. ppłk Przelaskowski Witold - szef ekspozytury (2003-2004)
32. płk Puchała Zygmunt – szef zarzšdu (2001)
33. płk Rosowski Jan - szef wydziału (1993-1999)
34. ppłk Rudziński Zbigniew – zastępca szefa oddziału (1999-2001)
35. kmdr por. Russjan Jerzy - szef ekspozytury (1996-1999)
36. kmdr ppor. Rygiel Jacek - zastępca szefa ekspozytury (1997-1999)
37. płk Sosnowski Ryszard - szef oddziału (1992-1995)
38. płk Staluszka Władysław - szef ekspozytury (1993-1996)
39. ppłk Staniszewski Andrzej – zastępca szefa ekspozytury (1996-1999)
40. ppłk Stocki Jerzy - starszy oficer (1994-1995)
41. płk Surdyk Krzysztof - szef zarzšdu (2003-2006)
42. ppłk Szlakowski Wojciech - starszy oficer oddziału (1992)
43. płk Szołucha Michał - zastępca szefa zarzšdu (1998-2000)
44. płk Szubert Jerzy - starszy oficer (1996-1998)
45. płk Ubych Tadeusz – szef oddziału (1998-1999)
46. płk Witaszczyk Kazimierz - szef ekspozytury (1997-2002)
47. płk Worożbit Zbigniew - szef oddziału (1991-1995)
48. płk WoŸniak Ryszard - szef ekspozytury (1996-1997)
49. ppłk Wysokowicz Marek - szef ekspozytury (1992-1997; 1998-2001)
50. płk Zadora Jerzy - szef oddziału (1998-1999)
51. płk Żyłowski Zdzisław - główny specjalista (1991-1992)
Zarzšd III
1. płk Białek Adam - starszy oficer (1996-1999)
2. płk Bocianowski Ryszard - szef oddziału (1992-1995)
3. płk Boczek Waldemar - szef oddziału (2002)?
4. płk Bortnowski Andrzej - starszy oficer (1991-1993)
5. płk Broda Krzysztof - zastępca szefa biura (1999-2002)
6. płk Czapliński Marek - szef oddziału (1996-1999)
7. płk Kalina Lech - z-ca szefa zarzšdu (1993-1995)
Strona 31 z 374
8. płk Koczkowski Mieczysław - starszy specjalista (1998-2000)
9. ppłk Kowalski Wiesław - starszy specjalista (1998-2001)
10. ppłk Kuczyński Zygmunt - zastępca szefa oddziału (1999-2000)
11. płk Kulita Mieczysław - główny specjalista (1995-1996)
12. płk Lendzion Eugeniusz - zastępca szefa biura (2002-2003)
13. płk Lipert Cezary - szef oddziału (1993-1994)
14. płk Lisak Krzysztof - zastępca szefa oddziału (1999-2001)
15. ppłk Listowski Jerzy - starszy oficer (1998-1999)
16. płk Mikołajczyk Czesław - szef oddziału (2001-2004)
17. ppłk Nabożny Stanisław - starszy specjalista (1996-1999)
18. płk Nowakowski Marek - szef oddziału (1991-1998)
19. ppłk Packo Wiesław - zastępca szefa oddziału (1992-1997)
20. płk Paraszczuk Józef - starszy specjalista (1996-1998)
21. ppłk Piars Stanisław - starszy specjalista (2004)
22. płk Przepiórka Marian - starszy specjalista (1997)
23. ppłk Radzewicz Edmund - starszy specjalista (1997-1998)
24. płk Rzepecki Jerzy - szef zarzšdu (1997-1999)
25. płk Sadowski Romuald - starszy specjalista (1996-1998)
26. ppłk Szałaciński Zbigniew - zastępca szefa oddziału (2005)
27. ppłk Szlakowski Wojciech - starszy specjalista (2000-2003)
28. płk Wiluœ Jerzy - starszy specjalista (1994-1995; szef oddz. 1995-1999)
29. płk Witkowski Marek - starszy specjalista (1991-1993)
30. płk Wołoszyk Maciej - starszy specjalista (1993-1996)
31. płk Ziętkiewicz Andrzej - starszy specjalista (b.d.)
32. płk Żyrek Emil - starszy oficer oddziału (1981-1990)
Centrum Szkolenia Wojskowych Służb Informacyjnych
1. płk Dšbroœ Lucjan - zastępca komendanta centrum, szef oddziału
(2001-2002)
2. kmdr Karczewski Czesław - kierownik cyklu (1998-2002)
3. płk Kobacki Jerzy - kierownik cyklu (1996-1998)
4. ppłk Kozłowski Andrzej - starszy wykładowca (1997-1998)
5. kmdr Lewicki Ryszard – z-ca komendanta centrum, komendant centrum
(1992-1996)
6. ppłk Krajewski Tadeusz – wykładowca (1990-1996)
7. płk Pierzak Zbigniew - zastępca komendanta (2000-2005)
Strona 32 z 374
8. płk Przepiórka Marian - kierownik cyklu (1997-1998)
9. ppłk Szlakowski Wojciech – wykładowca lektoratu j.obcych (1991-1992)
10. płk Targiński Edward - starszy wykładowca (1995-1998)
Zakład Zabezpieczenia Technicznego
1. płk Andrzejewski Michał - zastępca szefa oddziału (1995-1998)
2. płk Kożuchowski Andrzej - szef oddziału (1990-1997)
3. ppłk Kujawa Bogdan - starszy oficer organizacyjno-kadrowy (1992)
4. płk Lorek Kazimierz - szef oddziału (1995-1995)
5. płk Pieniak Janusz - kierownik zakładu (1992-1995)
6. ppłk Rak Piotr - szef oddziału (1994-2000)
7. płk Winnicki Ryszard - z-ca kierownika zakładu (1992-1996)
8. płk Żyrek Emil - szef oddziału (1996-1999)
Centrum Bezpieczeństwa Teleinformatycznego
1. płk Kasperek Jan – dyrektor (1999)
2. płk Mška Dobrosław - szef centrum (2001-2003)
3. płk Polkowski Krzysztof - szef centrum (2004-2006)
4. płk Rembacz Bogdan - szef wydziału (2000-2001)
Oddział Kontrwywiadu Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej
1. płk Bocianowski Ryszard - szef oddziału (1990-1997)
2. płk Bugajny Jacek - zastępca szefa wydziału (1992-1997)
3. ppłk Choptowy Kazimierz - zastępca szefa wydziału (1994-1997)
4. ppłk Dudys Henryk – specjalista (2001-2004)
5. ppłk Karski Tadeusz - szef wydziału (1992-1997)
6. ppłk Walczak Lech - szef wydziału (1992-1996)
Oddział Kontrwywiadu Pomorskiego Okręgu Wojskowego
1. płk Białek Adam - szef wydziału (1990-1996)
2. ppłk Cichocki Marek - zastępca szefa oddziału (1993-1996)
3. ppłk Domagalski Andrzej - starszy oficer (1990-1997)
4. ppłk Kiepas Bogdan - starszy oficer (1990)
5. płk Kowalik Ryszard - szef wydziału (1993-2001)
Strona 33 z 374
6. ppłk Kowalski Wiesław - szef wydziału (1990-1995)
7. ppłk Kuwik Stanisław - szef wydziału (1995-1996)
8. płk Musiałek Tadeusz - szef oddziału (1995-1997)
9. płk Pasternak Zenon - szef wydziału (1992-2001)
Oddział Kontrwywiadu Marynarki Wojennej
1. płk Bałuch Adam - szef oddziału (1990-1997)
2. ppłk Domagalski Andrzej - szef wydziału (1997)
3. ppłk Haryszyn Jan - szef wydziału (1998-2001)
4. płk Jarosławski Andrzej - szef oddziału (1990-1997)
5. ppłk Nawieœniak Jacek - starszy oficer (1990)
6. ppłk Snarski Krzysztof - szef wydziału (1996-1998)
Oddział Kontrwywiadu Œlšskiego Okręgu Wojskowego
1. ppłk Basiński Paweł - zastępca szefa wydziału (1992-1996)
2. ppłk Bisaga Jan - zastępca szefa wydziału (1993-1996)
3. płk Cieœlak Ireneusz - szef wydziału (1990)
4. ppłk Jankowski Wiesław - szef wydziału (1990-1996)
5. płk Popławski Jerzy - szef wydziału (1990-1993)
6. ppłk Szajerka Wiesław - szef wydziału (1990-1997)
7. ppłk Œwider Józef - starszy oficer (1990-1997)
8. płk Wojtczak Tadeusz - szef wydziału (1990-1998)
Oddział Kontrwywiadu Warszawskiego Okręgu Wojskowego
1. płk Dšbroœ Lucjan - szef wydziału (1992-1997)
2. płk Gwizdała Władysław - szef wydziału (1990-1993)
3. płk Jankowski Jerzy - szef wydziału (1990-1996)
4. płk Pierzak Zbigniew- zastępca szefa oddziału (1995-2000)
5. płk Œliwiński Tadeusz - szef wydziału (1992-1996)
6. ppłk Zawadzki Krzysztof - zastępca szefa wydziału (1996-1997)
7. płk Zieliński Władysław - szef wydziału (1990)
Oddział Kontrwywiadu Instytucji Centralnych MON
1. płk Dolata Władysław - szef oddziału (1990)
Strona 34 z 374
2. płk Szostek Józef – starszy specjalista (1990-1992)
Biuro Attachatów Wojskowych
1. płk Biegański Stanisław - szef biura (1996)
2. płk Demski Zbigniew - szef oddziału (1998-2000)
3. ppłk Goszczycki Tomasz - zastępca szefa oddziału (2001-2004)
4. płk Klimek Tomasz - zastępca szefa biura (1996-1999, 2002-2005)
5. płk Kolasa Kazimierz - szef biura (1997-1999)
6. płk Pelczar Władysław - szef oddziału (1991-1992)
7. ppłk Szlakowski Wojciech – starszy oficer (1996-1997)
8. płk WoŸniak Ryszard - szef oddziału (2003-2004)
Ataszaty wojskowe
1. płk Henryk Bartkowiak - 1994 attache w Jugosławii; 1992 attache w Syrii
2. płk Bekier Maciej - 1997 attache w Austrii; 2003 attache w Niemczech;
2006
przeniesienie BAW
3. płk Biegański Stanisław - 1977-1980 z-ca attache w USA; 1987-1990 attache
w Berlinie
Zach.
4. kpt Bobek Janusz - 1988-1992 attache w Szwecji; 1993-1997 attache w Rosji
5. płk Bortnowski Andrzej - 1993-1996 attache na Białorusi
6. płk Boryszczyk Romuald - 1992-1995 attache w Egipcie; 1999 attache w
Chorwacji
7. płk Bury Władysław - od 2002 attache w Jugosławii
8. ppłk Cibulla Jan – 1989-1992 attache we Francji 1995 attache w Belgii
9. płk Cukierski Kazimierz - 1974-1978 z-ca attache w Wlk. Brytanii;
1990-1993 attache w
Wlk. Brytanii
10. płk Czerwonka Władysław - 1975-1978 z-ca attache w Belgii
11. płk Czyżyk Julian - 1993-1997 z-ca attache w Wlk. Brytanii; 2003-2006
attache w
Malezji; 2006 przeniesiony do BAW
12. płk Demski Zbigniew - 1993-1996 z-ca attache w Izraelu; 2000-2003
attache w Grecji
13. płk Edward Duda - 1982-1986 z-ca attache w Libanie
14. gen. bryg. Dukaczewski Marek - 1990-1992 attache w Norwegii
15. kmdr Dziubiński Ryszard - 1984-1988 z-ca attache w Wlk. Brytanii;
1992-1995 attache w
Danii; 1997-1999 attache w Szwecji
16. płk Cempa Eugeniusz - 1999-2002 attache we Francji
Strona 35 z 374
17. płk Ferenz Bogdan - 1978-1982 attache w Szwecji; 1990-1992 attache w
Niemczech
18. mjr Ferenz Arkadiusz - 1990-1991 z-ca attache w Norwegii
19. płk Gajewski Bonifacy - 1974-1978 rzeczoznawca attachatu w Berlinie
Zach.; 1983-1986
attache w Szwajcarii; 1991-1994 attache w Rumunii
20. płk Gapys Władysław - 1979-1981 rzeczoznawca attachatu w Danii;
1989-1992 attache w
Danii
21. kontradm. Głowacki Kazimierz - 1979-1983 z-ca attache w Kanadzie;
1986-1990 attache
w Wlk. Brytanii
22. kmdr Góreczny Ireneusz - 1996-1999 attache w Wlk. Brytanii; 2002-2004
attache we
Francji; 2006 przeniesiony do BAW
23. płk Grodzki Paweł - 1991-1994 attache w Japonii
24. płk Gryz Jerzy - 1979 rzeczoznawca attachatu w Norwegii; 1982-1986
rzeczoznawca
attachatu w Szwecji; 1993-1996 attache we Franci;
25. gen. bryg. Izydorczyk Bolesław - 1982-1984 z-ca attache w USA; 1994-1995
attache w
USA; 1995-1997 attache w Kanadzie
26. płk Januchta Roman - 2004-2006 attache w Kazachstanie
27. płk Janus Andrzej - 1991-1992 oraz 1994-1997 attache w Bułgarii
28. płk Janus Stefan - 1981-1984 z-ca attache w Austrii; 1992-1995 attache w
Niemczech;
1999 attache w Szwajcarii
29. kmdr. Karczewski Czesław - 1983-1985 oficer attachatu w NRD; 1985-1986
z-ca attache
w Berlinie Zach.; 1992-1996 attache na Ukrainie; 2004-2006 attache na Litwie
30. płk Kędziorek Zdzisław - 1986-1989 attache w Szwajcarii
31. płk Klimek Tomasz - 1989-1992 attache w Wlk. Brytanii; 1999-2002 attache
w Japonii
32. płk Klisowski Zbigniew - 1978-1983 rzeczoznawca attachatu; 1998-2002
attache w
Estonii
33. płk Kobacki Jerzy - 1986-1988 z-ca attache we Włoszech; 1998-2001
attache we
Włoszech
34. płk Kolasa Kazimierz - 1979-1981 attache w Turcji; 1986-1989 attache w
Turcji; 1999-
2000 attache na Słowacji
35. płk Koœla Piotr - 1978-1980 rzeczoznawca attachatu we Francji; 1994-1996
z-ca attache w
Rosji
36. ppłk Kozłowski Andrzej - 1993-1996 z-ca attache w Bułgarii
37. płk Krużel Andrzej - 1976-1979 attache w Finlandii; 1993-1997 attache w
Czechach
38. płk Lendzion Eugeniusz - 1997-2000 z-ca attache w Rosji; 2003-2004
attache na Łotwie
Strona 36 z 374
39. płk Lesiński Jan - 1974-1977 rzeczoznawca w attachacie w Wlk. Brytanii;
1994-1996
attache w Japonii
40. płk Leœniowski Tadeusz - 1990-1993 attache w Austrii; 1997-2000 attache
w Rumunii
41. gen. bryg. Lewandowski Andrzej - od 2004 attache w Rosji
42. kmdr Lewicki Ryszard - 1973-1976 rzeczoznawca attachatu w Danii;
1982-1984 attache
w Szwecji
43. płk Lipert Cezary - 1978-1981 rzeczoznawca w Berlinie Zach.; 1989-1992
attache w
Szwajcarii; 1997-2001 attache w Austrii; od 2004 attache obrony w Czechach
44. mjr Lis Jerzy - 1995-1998 z-ca attache na Węgrzech
45. płk Lisak Marek - 1997-2000 attache na Węgrzech; 2003-2004 attache w
Wlk. Brytanii
46. płk Łšczyński Wit - 1972-1975 rzeczoznawca w attachacie na Kubie;
1983-1987 attache
we Włoszech; 1995-1999 attache w Chorwacji
47. płk Marzęda Włodzimierz - 1999-2003 attache na Litwie
48. płk Matuszak Tadeusz - 1986-1988 z-ca attache w Austrii; 1994-1997
attache w Rumunii
49. płk Mazurkiewicz Artur - 1986-1989 attache w Danii; 1994-1997 attache w
Szwecji 2002-
2004 attache w Danii
50. płk Mška Dobrosław - 1980-1983 rzeczoznawca attachatu we Francji;
1990-1993 attache
w Szwecji; od 2003 attache w Kanadzie (w 2004, 3 miesišce w dyspozycji MON);
51. płk Michalski Grzegorz - 1990-1995 attache w Turcji
52. gen. bryg. Mika Henryk - 1997-1999 attache w Chinach
53. gen. bryg. Mikrut Czesław - 1997-1999 attache w Indiach
54. płk Nowak Marek - 1990 z-ca attache w NRD; 1996-2000 attache w
Niemczech; 2003-
2004 attache w Holandii
55. ppłk Obolewicz Zbigniew - 1993-1996 z-ca attache w Czechach
56. gen. bryg. Olesiak Marian - 1997-2000 attache w Rosji
57. płk Pelczar Władysław - 1983-1987 attache w Finlandii; 1993-1997 attache
na Węgrzech
58. ppłk Piars Stanisław - 1998-2001 attache na Węgrzech; 2003-2004 z-ca
attache na
Węgrzech; od 2004 attache na Węgrzech
59. płk Pieniak Janusz - 1981-1984 z-ca attache w Belgii
60. płk Polkowski Krzysztof - 1996-1999 z-ca attache w USA; 1999-2003 szef
oddziału IHQ
CENTRE NIEMCY - Dowództwo Sztabu NATO
61. płk Puchta Janusz - 1973-1976 z-ca attache w Chinach; 1979-1982 attache
w Egipcie;
1987-1990 attache w Chinach
62. płk Romański Kazimierz - 1989-1984 attache w Egipcie; 1995-1996 attache
na Łotwie
Strona 37 z 374
63. płk Rudnicki Edward - 1972-1974 rzeczoznawca attachatu w Norwegii;
1994-1996
attache w Jugosławii
64. kmdr. por Russjan Jerzy - 1990-1993 ekspert w attachacie w Niemczech
65. gen. Sadzonek Władysław - 1999-2000 attache w Kanadzie
66. gen. dyw. Słowiński Jerzy - 1995-1999 attache w Egipcie
67. ppłk Smaza Stefan - 1996-1999 z-ca attache w Czechach
68. płk Sobkowski Jan - 1979-1982 attache w Austrii
69. ppłk Solak Janusz - 1999-2002 z-ca attache w Rumunii
70. płk Sosnowski Ryszard - 1977-1979 rzeczoznawca attachatu we Francji;
1987-1991
attache w Syrii; 1995-1998 attache w Izraelu
71. płk Staluszka Władysław - 1979-1982 rzeczoznawca w attachacie w USA;
1989-1992
attache w Finlandii; 1997-1999 attache w Japonii
72. ppłk Stocki Jerzy - 1995 z-ca attache w Rumunii
73. płk Surdyk Krzysztof - 1999-2002 attache w Finlandii
74. ppłk Szlakowski Wojciech - 1997-2000 z-ca attache obrony w Wlk.
Brytanii; 2002-2003
attache w Kuwejcie; 2003-2006 MONS Belgia - NATO
75. płk Szołucha Michał - 1990-1993 attache w Niemczech; 2000-2003 attache w
Austrii;
kandydat na attache w Niemczech
76. płk Szubert Jerzy - 1990-1993 z-ca attache w Wlk. Brytanii; 2003-2006
attache w Grecji
77. ppłk Szulik Władysław - 1982-1983 st. oficer w Syrii; 1987-1989 attache
w Holandii
78. kmdr. por. Tomaszewicz Ryszard - 1973-1977 rzeczoznawca attachatu w Wlk.
Brytanii;
1982-1985 attache w Egipcie; 1992-1995 attache w Izraelu
79. gen. bryg. Tyszkiewicz Andrzej - 1995-1998 attache w Turcji
80. płk Ubych Tadeusz - 1992-1995 z-ca attache na Węgrzech; 2000-2004
attache na
Węgrzech
81. płk Witaszczyk Kazimierz - 1993-1996 z-ca attache w Austrii; 2002-2003 w
sztabie
wojskowym w Brukseli; 2003-2004 attache na Białorusi
82. płk Wolak Jan - od 2004 attache w Kuwejcie
83. płk Wołoszyk Jerzy - 1996-2000 attache na Białorusi
84. płk Worożbit Zbigniew - 1982-1985 attache w Austrii
85. płk WoŸniak Maciej - 1990-1994 z-ca attache w Rosji; 2000-2003 attache
na Białorusi
86. płk WoŸniak Ryszard - 1997-2000 z-ca attache w USA; 2004 attache w
Iranie; od 2004
attache w Iraku
87. ppłk Zabłocki Marek - 1990-1993 attache w Australii
Strona 38 z 374
88. płk Zadora Jerzy - 1988-1990 z-ca attache w Austrii; 1999-2004 attache w
Szwajcarii
89. płk Zawiliński Kazimierz - 1984-1987 attache w Norwegii; 1996-1998
attache w
Jugosławii
90. płk Żyłowski Zdzisław - 1969-1972 rzeczoznawca attachatu we Włoszech;
1979-1984 zca
attache we Włoszech
Powyższe zestawienie potwierdza tezę, że WSI stworzono na bazie kadry
wyłonionej z
grona oficerów kształconych w ZSRR. Zajmowali oni w WSI kluczowe stanowiska,
dzięki
czemu decydowali o kierunkach ich działania.
Penetracja rosyjska: zagrożenia dla Wojska Polskiego
W ostatnich latach stacjonowania w Polsce jednostek Armii Radzieckiej, GRU i
KGB
intensywnie pozyskiwały agenturę i operacyjnie zbierały informacje o
obywatelach RP38. W
każdym z radzieckich obiektów wojskowych znajdowały się etatowe placówki
służb
specjalnych (Oddziały, Wydziały lub Sekcje KGB i GRU), które prowadziły
pracę operacyjnš
w œrodowisku oficerów WP i wœród cywilnych obywateli polskich zamieszkałych
w
otoczeniu obiektów zajmowanych przez Armię Radzieckš lub jednostki WP.
Głównym celem
tej działalnoœci miało być stworzenie bazy informacyjnej, czyli tzw.
„agentury zamrożonej”,
która mogłaby zostać uruchomiona przez sowieckie lub postsowieckie służby w
przyszłoœci,
gdy na terytorium RP nie będš już stacjonowały jednostki Armii Radzieckiej.
Realizujšc te
założenia, w latach 1994-1996 GRU i KGB podjęły działania zmierzajšce do
ponownego
podjęcia na kontakt osób wczeœniej zwerbowanych bšdŸ do zwerbowania spoœród
obywateli
RP nowej agentury.39
Należy wyróżnić dwa kanały informacyjne, na których rosyjskie służby
specjalne
opierały aktywnoœć na terenie Polski.40
38 Według WSI ostatni szef WSW gen. Edmund Buła polecił sfotografować
kartotekę operacyjnš na zlecenie KGB – Teczka
kp „GWIAZDA” k. 48. Wskazywano również na możliwoœć dekonspiracji lokali
operacyjnych i możliwoœci przejęcia lub
szantażu ze strony służb specjalnych ZSRR współpracowników b. WSW.
Informacja ta znalazła się także w „Raporcie
Podkomisji Nadzwyczajnej do zbadania działalnoœci byłej WSW” – patrz Aneks
nr 1. Członkowie ww. Komisji w trakcie
swoich prac uzyskali informacje, że gen. Buła skupił w swoich rękach
„wszelkie decyzje personalne, co zaowocowało
dobieraniem ludzi na stanowiska według kryterium posłuszeństwa, nie zaœ
według kryteriów merytorycznych. Co więcej,
ludzie uzależniani byli przez niego materialnie, gdyż decydował on o
nagrodach pieniężnych, asygnatach na samochody czy
też przydziałach na mieszkania. Ważnym mechanizmem uzależniania były decyzje
o wyjazdach zagranicznych, zarówno
krótkoterminowych, służbowych, bšdŸ wypoczynkowych, jak i długoterminowych
na placówki dyplomatyczne bšdŸ na misje
wojskowe (np. Korea, Syria itp.)”.
39 Teczka „BK” k. 27.
40 Teczka „B” k. 39, 59-64.
Strona 39 z 374
Pierwszy z nich opierał się na oficerach WP - absolwentach wyższych szkół
wojskowych oraz kursów specjalistycznych w ZSRR, a drugi na kontaktach
wznowionych w
latach 9041.
Drugim kanałem informacyjnym były kontakty z obywatelami polskimi, jakie
oficerowie postsowieckich służb nawišzali w drugiej połowie lat 90. Kontakty
nawišzywano
w œrodowiskach wojskowych i cywilnych, nie były to jednak - jak wspomniano -
kontakty
całkowicie nowe. Ich genezy należy szukać w okresie, gdy na terytorium RP
stacjonowały
jednostki Armii Radzieckiej. Oficerowie z funkcjonujšcych w ramach tych
jednostek
komórek KGB i GRU „odmrażali” pozyskanš przed laty, bšdŸ lokowali nowš
agenturę oraz
intensywnie zbierali wszelkiego rodzaju informacje o obywatelach RP.
Działania te bardzo
częste były prowadzone pod przykryciem działalnoœci handlowej lub
gospodarczej, a
szczególnš rolę odgrywały w niej spółki z udziałem kapitału rosyjskiego.
Częœć tych spółek
ukierunkowana została na współpracę w różnej formie z jednostkami i
instytucjami
wojskowymi oraz firmami obsługujšcymi WP.42 Poza działalnoœciš typowniczš i
werbunkowš, prowadzonš w œrodowisku wojskowym i cywilnym, rosyjskie służby
prowadziły głębokie rozpoznanie procesu integracji WP ze strukturami NATO
oraz
rozpoznanie kierunków aktywnoœci WSI, w szczególnoœci ich działalnoœci na
tzw. kierunku
wschodnim. Istotnym elementem rozpoznania działalnoœci WSI było typowanie
przez
rosyjskie służby byłych obywateli ZSRR, którzy zamierzali przybyć do Polski
w celach
handlowych. Zakładano, że osoby wytypowane przez rosyjskie służby mogš wejœć
w obszar
zainteresowania WSI w zwišzku z ich działalnoœciš na tzw. kierunku wschodnim
i dzięki
temu strona rosyjska zyska możliwoœć dezinformowania WSI.
Z zabranych materiałów wynika, że w aktywnym zainteresowaniu służb
specjalnych
Federacji Rosyjskiej znalazły się43:
.. kadra WP utrzymujšca w przeszłoœci kontakty służbowe lub towarzyskie z
żołnierzami AR,
w tym absolwenci kursów na terenie ZSRR oraz absolwenci Centralnego Oœrodka
Szkolenia
Wojsk Łšcznoœci w Legnicy z lat 1990-1991;
.. żołnierze zawodowi i ich rodziny z tzw. małżeństw mieszanych;
.. żołnierze i pracownicy wojska, utrzymujšcy służbowe kontakty z obywatelami
państw
postsowieckich należšcych do WNP, w tym uczestniczšcy w oficjalnych
kontaktach na
terenie Polski lub państw trzecich, np. podczas misji pokojowych ONZ,
inspekcji CFE itd.;
41 J.w.
42 Notatka dot. oceny i prognoz zagrożeń ze strony wschodnich służb
specjalnych. Teczka „BK” k. 26-32.
43 Informacje dot. ochrony jednostek i instytucji wojskowych ŒOW przed
działalnoœciš wywiadowczš rosyjskich i
białoruskich służb specjalnych, k. 59-70.
Strona 40 z 374
.. żołnierze i pracownicy wojska posiadajšcy powišzania rodzinne lub
utrzymujšcy prywatne
kontakty z obywatelami ze wschodu oraz wyjeżdżajšcy w celach turystycznych
lub
handlowych na Wschód;
.. osoby przewidziane do służby lub pełnišce służbę w strukturach NATO;
.. osoby kierowane na zagraniczne studia, kursy, sympozja czy konferencje w
krajach NATO
i UE;
.. kierownicza kadra ochranianych jednostek i instytucji wojskowych;
.. pracownicy zakładów przemysłu obronnego, w tym przedsiębiorstw
współpracujšcych lub
kooperujšcych z różnymi podmiotami NATO.
Efektem rozbudowy bazy informacyjnej na terenie Polski było podejmowanie
przez
rosyjskie służby działań w celu identyfikacji i neutralizacji prowadzonych
przez polskie
służby działań ofensywnych na tzw. kierunku wschodnim.
Zaniechania kontrwywiadowcze: spółki rosyjsko-polskie
Wiarygodne informacje o wzmożonej aktywnoœci sowieckich służb specjalnych
uzyskano m.in. w trakcie prowadzenia SOW „BZ”, którš w latach 1993-1995
prowadził
oddział KW ŒOW. Potwierdzały one, że w ostatnim okresie pobytu jednostek AR
w Polsce,
to jest w latach 1993-1994, aktywnoœć ta uległa nasileniu. Zintensyfikowaniu
działań służb
sowieckich sprzyjały częste kontakty przedstawicieli AR z przedstawicielami
polskiej
administracji państwowej, zwišzane z koniecznoœciš przekazywania stronie
polskiej mienia i
nieruchomoœci.
Tak było np. w woj. gorzowskim, na terenie którego stacjonowały Brygada
Łšcznoœci
AR w Kęszycach oraz jednostka rozpoznania radioelektronicznego AR w Bukowcu.
W
ramach tych jednostek działały komórki KGB, których pracownicy - majšc
możliwoœć
oficjalnych kontaktów urzędowych z przedstawicielami strony polskiej -
bardzo intensywnie
zbierali informacje o kadrze oficerskiej 17 PZ z Międzyrzecza, o Wojewódzkim
Inspektoracie
Obrony Cywilnej w Gorzowie Wielkopolskim i innych jednostkach WP, które
stacjonowały
w tamtym rejonie. Prowadzone wówczas przez oficerów KGB rozpoznanie nie
ograniczało
się do œrodowiska wojskowego, ale dotyczyło również administracji
samorzšdowej, urzędów
celnych i firm prywatnych. Równolegle do tego typu działań na terenie
zachodniej Polski
tworzone były z inicjatywy oficerów AR spółki prowadzšce działalnoœć
gospodarczš, np. „TE”
sp. z o.o., która czasowo przejęła w dzierżawę niektóre z obiektów
przekazanych Polsce
przez stronę rosyjskš.44 Spółka „T-E” została zarejestrowana we Wrocławiu i
miała file w
44 Wniosek na przeprowadzenie „U” wraz z odpowiedziš, teczka „BZ” k. 21-23.
Strona 41 z 374
innych krajach, m.in. na Łotwie. Poza administrowaniem obiektami należšcymi
dawniej do
AR, spółka zajmowała się również eksportem ropy naftowej.
Po wycofaniu jednostek AR z terenu woj. gorzowskiego zaobserwowano po roku
1994
wzmożone kontakty oficerów AR z obywatelami RP, które zazwyczaj miały
charakter
pozornie handlowy bšdŸ turystyczny.45 Zintensyfikowanie kontaktów kadry WP z
oficerami
AR po roku 1994 potwierdzone zostało również w ramach prowadzonej w latach
1997-2001
przez Oddział KW ŒOW i KW POW SP krypt. „B”. Uzyskane w ramach sprawy
informacje
wskazywały m.in. na to że oficerowie ŒOW (m.in. płk A.K. – szef Wojsk
Łšcznoœci i
Informacji ŒOW, ppłk A.J. – dowódca 10 Pułku Dowodzenia ŒOW, płk J.B. – szef
Oddziału
Mobilizacyjnego sztabu ŒOW) utrzymywali kontakty z oficerami AR, którzy
wczeœniej
przebywali w Polsce. Tego rodzaju spotkania z oficerami AR organizowane były
przez płk
A.K. w jego willi w Walimiu. Kontakty płk A.K. i ppłk A.J. z oficerami
sowieckimi wynikały
również z faktu, że obaj studiowali na uczelniach wojskowych w ZSRR i z tego
tytułu byli
znani wielu oficerom AR, którzy w połowie lat 90. postanowili odnowić tę
znajomoœć.
Kontakty z oficerami AR utrzymywali również ppłk J.D. i płk S.P. ze ŒOW.
Według
uzyskanych w sprawie informacji utrzymywali oni zażyłe kontakty z b. dowódcš
jednostki
AR stacjonujšcej we Wrocławiu i b. pracownikiem Misji Wojskowej przy
Północnej Grupie
Wojsk Radzieckich w Polsce. Utrzymywali też bliskie zwišzki z działajšcš we
Wrocławiu
spółkš „A”, założonš w połowie lat 90. przez obywateli FR, która była
właœcicielem
restauracji „AR”, gdzie organizowano spotkania z wyższš kadra oficerskš
wrocławskiego
garnizonu WP. W organizowanych przez Rosjan spotkaniach w restauracji „AR”
brali udział
przedstawiciele klubu sportowego „S”, kadra dowódcza garnizonu wrocławskiego
oraz szereg
innych osób ze œrodowiska wojskowego i œwiata polityki. „Spotkania” w tej
restauracji
odbywały się w zaufanym gronie, z udziałem kobiet z agencji towarzyskich i
na koszt
właœcicieli lokalu. Według prowadzšcych sprawę w trakcie tych „spotkań”
zbierane były tzw.
materiały nacisku wobec ich uczestników46.
Prowadzšcy sprawę krypt. „BK” zwrócili uwagę, że wiele tego rodzaju
kontaktów
zostało nawišzanych przez byłych oficerów AR pod przykryciem działalnoœci
handlowej, co
zdefiniowane zostało następujšco: „Istotnym zagrożeniem ze strony wschodnich
służb
specjalnych jest ekspansja handlowa osób pochodzšcych z krajów WNP, na
tereny gdzie w
przeszłoœci stacjonowały jednostki wojskowe Północnej Grupy Wojsk AR.
Dotyczy to przede
wszystkim garnizonów Wrocław i Strzegom. Oceniamy, ze wœród osób zajmujšcych
się
45 Teczka „BZ” k 71-72.
46 Notatka dot. analizy zagrożenia wywiadowczego ze strony wschodnich służb
specjalnych, teczka „B” k. 7-14 oraz notatka
dot. oceny zagrożeń wywiadowczych ze strony państw trzecich 53-58.
Strona 42 z 374
działalnoœciš handlowš, gro z nich to byli żołnierze zawodowi, pracownicy
cywilni tychże
jednostek, którzy pod przykryciem prowadzonej przez siebie działalnoœci
handlowej mogš
również realizować zadania charakteru wywiadowczego”.47
Poza organizowanš po roku 1990 na terenie Polski indywidualnš działalnoœciš
handlowš utworzonych zostało kilka tysięcy spółek z udziałem kapitału
rosyjskiego.
Przykładowo na terenie samego tylko Poznania w latach 1990-1998 powstało 35
takich
spółek, z których kilka utworzyli oficerowie AR. Większoœć tych spółek
powstała w tych
miastach zachodniej Polski, w których w przeszłoœci stacjonowały sowieckie
garnizony.48
W Warszawie w dalszym cišgu trzy niezwykle atrakcyjne działki w centrum
miasta
zarzšdzane sš przez rosyjskie firmy. Jednš z tych firm jest Avtoexport,
której
przedstawicielem w Polsce jest firma Abexim, do jesieni 2006 roku
serwisujšca samochody
należšce do WSI.
Zaniechania kontrwywiadowcze: tolerowanie szpiegostwa
Sprawy problemowe „B”, „BK” i „BZ” - będšce de facto analizš zagrożeń
szpiegowskich - zakończono w 2001 i 2002 r., w ogóle nie wykorzystujšc
zgromadzonych
informacji. Poprawne zdiagnozowanie zagrożeń dotyczšcych bezpieczeństwa WP i
polskiego
przemysłu zbrojeniowego nie miało dalszego biegu a za genezę tego stanu
należy uznać brak
rozwišzania opisanego problemu kadr samych WSI, w których większoœć oficerów
sprawujšcych kierownicze funkcje przeszła szkolenia w akademiach ZSRR.
Podobnie jak w innych tego typu sprawach, także w przypadku teczki kontroli
problemowej „B” widoczne sš œlady usuwania z niej dokumentów. Œwiadczy o
tym:
.. zmieniona paginacja, z której wynika, że teczka liczyła minimum 234 karty
(obecnie 76).
Brak adnotacji, kto i kiedy wyłšczył z niej brakujšce dokumenty;
.. pomiędzy notatkš z 30.11.2000 r. (k. 59-64), a informacjš z 30.11.2001 r.
(k. 65-70) brak
jakichkolwiek innych dokumentów. Po dokonaniu analizy zebranych w teczce
dokumentów
nie sposób przyjšć za prawdziwš tezę, że przez tyle miesięcy nie wykonano w
sprawie
żadnych czynnoœci, które powinny być udokumentowane.
Kompromitacjš WSI - w aspekcie omówionych wyżej zagrożeń - była prowadzona
od
1996 r. sprawa „Z”.49 Podjęto jš po sygnałach œwiadczšcych o założeniu
rezydentury obcego
wywiadu w Polsce. Przedmiotem sprawy było ustalenie charakteru nieformalnych
kontaktów
dowództwa jednej z jednostek wojskowych z A.B., urodzonym w Polsce
obywatelem RFN.
47 Notatka dot. oceny zagrożeń wywiadowczych ze strony państw trzecich
teczka „B”, k. 53-58.
48 Wykaz firm z udziałem kapitału rosyjskiego działajšcych w Poznaniu,
teczka „BK”, k. 24-37.
49 Teczka „Z” t. I-XII
Strona 43 z 374
Ten najprawdopodobniej b. współpracownikiem STASI to właœciciel trzech
firm -
dwóch w Berlinie a trzeciej w Polsce - zajmujšcych się działalnoœciš
spedycyjnš, za
poœrednictwem których prowadzi interesy w Polsce oraz w krajach b. ZSRR.
Większoœć
pracowników jednej z jego berlińskich firm to b. oficerowie NAL, b.
pracownicy STASI oraz
absolwenci radzieckich uczelni wojskowych i cywilnych (w tym uczestnicy
kursów KGB i
GRU).
Za poœrednictwem S.K. (b. pracownika SB, od 1992 policjanta Sekcji
Kryminalnej
KPP), właœciciela agencji ochrony „CT” oraz M.M. (chor. rez. WP) A.B.
nawišzał kontakt z
kadrš jednostki wojskowej JW. Spotkania odbywały się pod legendš oficjalnych
kontaktów,
których celem było korzystanie przez niego z obiektów wojskowych: kasyna i
strzelnicy.
A.B. bardzo szybko nawišzał zażyłe stosunki z kadrš JW, a dšżšc do jej
uzależnienia
od siebie, hojnie udzielał pożyczek za pokwitowaniem, fundował pobyty w
będšcej jego
własnoœciš agencji towarzyskiej oraz często zapraszał do swojej willi na
libacje alkoholowe z
udziałem prostytutek. Spotkania były dokumentowane za pomocš aparatu
fotograficznego i
kamer wideo, a uzyskane w ten sposób materiały A.B. wywoził za granicę.
A.B. był też często zapraszany na imprezy z udziałem oficerów. Na przykład
na
imprezie zorganizowanej przez płk. M.G. i mjr. M.R. na terenie tzw. „willi
generalskich”
A.B. wraz ze swojš żonš F.Z. podczas – jak zanotowano w aktach – „zwykłej
libacji
alkoholowej” paradowali w mundurach Bundeswehry w obecnoœci całkowicie
pijanych
oficerów Wojska Polskiego.
A.B. zorganizował także wyjazd na zawody strzeleckie na obiekcie NAL w
Niemczech, w którym bez zgody przełożonych uczestniczyła kadra JW - płk G.,
ppłk W. i mjr
P., chor. S. z ŻW oraz podinspektor Policji T. Organizator nalegał, by
przyjechali oni w
swoich mundurach polowych, co następnie udokumentował na zdjęciach. Szef
Sztabu JW w
jednym z uczestników imprezy rozpoznał wykładowcę grupy niemieckiej z
Akademii
Wojskowej w Moskwie w 1986 r. Wspomniany utrzymuje bliskie kontakty z
H.J.C.,
przyjacielem A.B. i b. oficerem STASI a także z M.P., oficerem AR i
pracownikiem służb
specjalnych.
Osoba A.B. przewija się jako podejrzewana w sprawie kradzieży dużej iloœci
paliwa z
JW. Jak wynika z akt, w kradzież miał być zamieszany inny jego znajomy -
ppłk G.Ł.,
logistyk, z-ca d-cy JW. Był on także oskarżonym w sprawie kradzieży paliwa z
innej
jednostki.
Nawišzujšc kontakty A.B. skupiał uwagę na osobach perspektywicznych,
zajmujšcych kierownicze stanowiska w strukturach jednostek i instytucji
wojskowych,
Strona 44 z 374
względnie mogšcych pełnić takie funkcje w niedalekiej przyszłoœci. Równie
ważnym
kryterium przy zawieraniu znajomoœci był fakt uczestniczenia w kursach w
ZSRR, co
tworzyło naturalnš bazę werbunkowš.
Żołnierzami, którzy utrzymywali kontakty z A.B. byli m.in.:
.. ppłk A.G. (Szef Sztabu JW, absolwent kurs KGB w Moskwie),
.. ppłk G.Ł. (logistyk, z-ca d-cy JW),
.. ppłk Z.G. (Szef Wydziału Szkolenia JW1),
.. mjr M.R. (d-ca JW),
.. mjr R.O. (szef szkolenia, z-ca d-cy JW),
Na podobnej zasadzie A.B. nawišzał kontakty z kadrš Żandarmerii Wojskowej:
.. płk M.G. (obecnie z-ca komendanta okręgowego ŻW, absolwent kursu KGB,
wczeœniej
szef Wydziału KW, z-ca szefa Oddziału WSW, miał bliskie kontakty z KGB w
trakcie
stacjonowania AR w Polsce, przyjaciel innego kursanta z Moskwy – płk. K.W.
oficera WSI),
.. płk J.W. (z-ca komendanta komendy okręgowej ŻW),
.. st. chor. szt. W.S. (komendant ŻW, wczeœniej WSW, bliski współpracownik
kpt. M.N. -
oficera Wydziału KW i przyjaciela A.B.),
.. ppłk W.R. (komendantem oddziału ŻW),
a także z komendantami powiatowymi Policji:
.. podinsp. E. K.
.. podinsp. Z. T.
oraz z oficerami Straży Granicznej i żołnierzami z jednostki GROM – m.in. z
A.M. (w
1996 i 1999 roku A.B. był zaproszony na ćwiczenia GROMU).
Funkcjonowanie A.B. w œrodowisku kadry WP stanowiło duże zagrożenie dla
ochranianych jednostek. Uzyskiwał on informacje z zakresu obronnoœci i dane
o charakterze
personalnym, w tym dokładne charakterystyki interesujšcych go osób
(skłonnoœci, nałogi,
przyzwyczajenia, poglšdy, preferencje seksualne). Dzięki zgromadzonym
informacjom w
łatwy sposób mógł kierować interesujšcymi go osobami poprzez szantaż,
uzależnienie
finansowe, bšdŸ poprzez wykorzystanie bardzo zażyłych kontaktów.
Interesujšcš w kontekœcie podejrzewanej współpracy A.B. z obcym wywiadem
była
jego wypowiedŸ, iż posiada wspólnika w Etiopii, z którym prowadzš interesy w
tamtej częœci
œwiata. Ujawnił także, iż posiada znajomych porozrzucanych po całym œwiecie
(Liban, Libia,
Nikaragua) i że sš to osoby, które poznał na kursach w ZSRR. A.B. prowadzi
też interesy ze
spółkš „A.I. S.I.” w Berlinie, której przedstawiciele podejrzewani sš o
nielegalny handel i
przemyt pierwiastków strategicznych. Przedstawicielem tej firmy w Moskwie
jest osoba o
Strona 45 z 374
nazwisku Ałganow. Przykrywkš tej nielegalnej działalnoœci jest m.in.
należšcy do A.B. Night
Club M. Jak wynika z meldunków straży granicznej, lokal ten ochraniany jest
przez b.
żołnierzy SPECNAZU oraz KGB. Obok tego lokalu A.B. posiada willę (budynki
sšsiadujš ze
sobš), w której często organizował imprezy z udziałem wojskowych i
prostytutek. Obecnie
budynek ten jest przygotowywany na bazę hotelowo-internatowš dla kadry
kierowniczej i
wykładowców jednej z wyższych uczelni. W transakcji najmu ma poœredniczyć
nieznanych
personaliów znajomy A.B., b. pułkownik NAL, zamieszkały w Berlinie makler
nieruchomoœci. Nie ulega wštpliwoœci, że ta sšsiadujšca z agencjš towarzyskš
inwestycja
może ułatwić A.B. dotarcie do kadry tej uczelni i jej werbunek.
Z uzyskanych informacji wynika, że mówił on, iż utrzymuje kontakty z
Ministrem
Sprawiedliwoœci Grzegorzem Kurczukiem50. Twierdził, że odwiedzał Kancelarię
Prezydenta
Aleksandra Kwaœniewskiego, a także powoływał się na swoje znajomoœci w MSZ w
Warszawie. Mimo to nigdy nie zwrócono się do wymienionych instytucji w celu
ustalenia,
kiedy i z kim spotykał się na ich terenie A.B. Z akt nie wynika też, by
Kontrwywiad WSI
przestrzegał przedstawicieli władz RP przed niebezpieczeństwami wynikajšcymi
ze
znajomoœci z b. współpracownikiem STASI, obecnie podejrzewanym o działanie
na rzecz
wywiadu któregoœ z państw b. ZSRR.
Działania podejmowane w tej sprawie charakteryzuje bezradnoœć - od
najniższego
szczebla WSI aż po Ministra Obrony Narodowej. Przez 11 lat prowadzenia
sprawy nie
uzyskano żadnych korzyœci operacyjnych. Wręcz przeciwnie, celowo - jak się
wydaje -
wszystkie działania prowadzono tak, by „nie przeszkadzać” podejrzanemu. A.B.
działał
całkowicie nieskrępowanie, z roku na rok poszerzajšc kršg uzależnionych od
siebie osób.
Nigdy nie ustalono, dla kogo pracował, do kogo trafiały zbierane przez niego
informacje, jak
wiele osób udało mu się zwerbować. Przez pierwsze 6 lat procedury oficerowie
KW WSI nie
sprawdzili nawet, kto formalnie w imieniu A.B. prowadzi agencję towarzyskš,
w której
krzyżowały się wszystkie jego interesy.
Dla oceny tej sprawy nie bez znaczenia jest fakt, że w okresie działalnoœci
A.B. na
terenie JW przeprowadzano testy najnowoczeœniejszych wojskowych technologii.
Wypada tu
też powtórzyć, że w ostatnim okresie pobytu jednostek AR w Polsce
(1992-1993) działajšc w
rejonie stacjonowania Brygady Łšcznoœci AR oraz jednostki rozpoznania
radioelektronicznego w tym rejonie, KGB intensywnie zbierało informacje o
kadrze
oficerskiej JW. O tych dwóch, fundamentalnych dla oceny sprawy informacjach
nie ma
wzmianki w aktach.
50 Teczka „Z” t. III k. 70.
Strona 46 z 374
Sukcesy A.B. (skšdinšd człowieka o wykształceniu podstawowym, wczeœniej
operatora koparki) nie œwiadczš o jakichœ jego niezwykłych czy
nadzwyczajnych
umiejętnoœciach, lecz sš raczej efektem przygotowań poczynionych przez KGB
prawie 15 lat
temu i braku właœciwych przeciwdziałań ze strony polskiego kontrwywiadu.
Rzecz w tym, że
już przed kilkunastu laty rozpracowano całš kadrę JW, w tym ochraniajšcy jš
oddział KW
WSW. Nieprzypadkowo też A.B. wytypował jako swoich informatorów dwóch
kursantów
KGB z Moskwy: ppłk. A.G. - Szefa Sztabu JW. i płk. M.G. - z-cę komendanta
okręgu ŻW
SOW, który utrzymywał bliskie kontakty z szefem i oficerami tamtejszego
Wydziału KGB.
Z dokumentów zgromadzonych w teczce wynika, że sprawš z poziomu Centrali WSI
kierowali ppłk Krzysztof Kłosiński (Szef Zarzšdu III WSI), płk Marek Słoń
(szef Oddziału 32
Zarzšdu III WSI) i płk Zenon Klamecki (z-ca szefa Zarzšdu III), a o sprawie
wiedział gen.
Marek Dukaczewski.
Po dokonaniu analizy czynnoœci podejmowanych w opisywanej sprawie, należy
stwierdzić, że odpowiedzialnoœć za nieprawidłowe prowadzenie procedury „K”
na szczeblu
Centrali WSI ponoszš:
1. Gen. Marek Dukaczewski, Szef WSI
2. Ppłk Krzysztof Kłosiński, szef Zarzšdu III WSI
3. Płk Zenon Klamecki, z-ca szefa Zarzšdu III WSI
4. Płk Marek Słoń, szef Oddziału 32 Zarzšdu III WSI
5. Płk Waldemar Dzięgielewski, Szef Zarzšdu KW WSI
Sprawa operacyjna „GWIAZDA”: geneza i fakty
WSI nigdy nie podjęły kompleksowego rozpracowania operacyjnego oficerów i
żołnierzy, którzy przeszli szkolenie w ZSRR - i faworyzowania ich w służbie
oraz w Siłach
Zbrojnych RP. Nieprawdš jest to, co stwierdził np. gen. Konstanty Malejczyk,
że „WSI
analizuje kontakty oficerów niegdyœ szkolonych w ZSRR, bo zawsze jest
możliwe, że dziœ
mogš być werbowani. Jednak na razie nie stwierdzono ani jednego tego
przypadku”.51
Tylko niektórym byłym słuchaczom wręczono specjalnie przygotowane pytajniki,
jednak nie egzekwowano ich dokładnego wypełniania. Z tych, którzy je
dostali, wielu
odpowiadało ogólnikowo lub lakonicznie, często zasłaniajšc się niepamięciš.
Ogólnikowy
charakter odpowiedzi powoduje, że nie posiadajš one żadnej wartoœci
operacyjnej.
Także w trakcie prowadzonych postępowań sprawdzajšcych wynikajšcych z Ustawy
o
ochronie informacji niejawnych nie odnoszono się do zapisów w tych punktach
ankiety
51 „`Wojskowi` a `cywilni` - rozmowa z płk Konstantym Malejczykiem”,
Tygodnik Powszechny nr 39 z 25.09.1994 r.
Strona 47 z 374
bezpieczeństwa osobowego, które dotyczš kontaktów międzynarodowych i szkoleń
za
granicš.52
Absolwentów szkoleń nie poddano kompleksowym badaniom poligraficznym, które
mogłyby służyć potwierdzeniu ich lojalnoœci i wiarygodnoœci. Nie prowadzono
systematycznych badań poligraficznych w celu wyjaœnienia ewentualnych
zwišzków osób
szkolonych w Zwišzku Sowieckim ze wschodnimi służbami specjalnymi. Nie
podjęto
aktywnych działań operacyjnych celem ustalenia, czy osoby takie dajš
rękojmię zachowania
tajemnicy. Nie podjęto także aktywnych działań rozpoznawczych w celu
zweryfikowania ich
szczeroœci i lojalnoœci oraz wyłonienia ewentualnych symptomów zagrożeń
wywiadowczych.
Dopiero w drugiej połowie lat 90. zdecydowano o rozpoczęciu kontroli
problemowej o
kryptonimie „GWIAZDA”.53 Samo podjęcie problemu spowodowało zwolnienie się
ze służby
niektórych osób przeszkolonych przez KGB i GRU. Pozostała w służbie kadra
utrudniała
rozpoznanie zagadnienia. Na skierowany do oficerów zestaw pytań dotyczšcy
szkoleń nie
odpowiadano zasłaniajšc się niepamięciš lub upływem czasu albo wpisywano
lakoniczne
„nie” w odpowiedzi na pytania wymagajšce rozwinięcia tematu.
Procedura „GWIAZDA” (dotyczšca osłony i weryfikacji oficerów WSI
przeszkolonych na akademiach i kursach spec. KGB i GRU w byłym ZSRR) została
formalnie wszczęta 14 stycznia 1998 r. i zatwierdzona przez Szefa Oddziału
Bezpieczeństwa
płk Andrzeja Ziętkiewicza, uczestnika kursu w Wyższej Szkole KGB
zakończonego w
czerwcu 1983 r. Podobnie zresztš było wczeœniej. W aktach sprawy zachowały
się
pojedyncze dokumenty z połowy lat 90., z których wynika, że WSI zbierały
informacje na
temat oficerów studiujšcych w ZSRR. W notatce z grudnia 1995 roku płk T.
Koczkowski
trafnie wskazywał zagrożenia wynikajšce z nieprawidłowej polityki kadrowej
względem
byłych kursantów GRU/KGB i opracował plan działań majšcych na celu
zneutralizowanie
wynikajšcych z tego faktu zagrożeń. Przedstawione przez płk T. Koczkowskiego
założenia
zostały zaakceptowane przez płk. Stefana Janusa - uczestnika kursu GRU
zakończonego w
sierpniu 1987 r. Nadzór nad prowadzeniem przedmiotowej sprawy zlecił on płk.
Mieczysławowi Kulicie, uczestnikowi kursu w Wyższej Szkole KGB zakończonego
w marcu
1983 r.54 Tak więc od poczštku postępowanie kontrolowały osoby, którym mogło
ono
zagrozić, wykluczyć je ze służby w WP albo nawet postawić w stan oskarżenia.
Nic więc
dziwnego, że nie poczyniono żadnych czynnoœci zmierzajšcych do faktycznego
rozwišzania
52 Punkty 23, 28 i 29 ankiety.
53 Sprawę kontroli problemowej „GWIAZDA” prowadzono od 1998 do 2001. W
latach 2005-2006 prowadzono Sprawę
Operacyjnš „GWIAZDA”.
54 Meldunek dot. zagrożenia wywiadowczego ze strony rosyjskich służb
specjalnych, teczka kp „GWIAZDA” k. 138-143.
Strona 48 z 374
problemu. W aktach sprawy znajduje się np. informacja, że „w stosunku do
trzech osób
Oddział Bezpieczeństwa I WSI dysponuje informacjami œwiadczšcymi o tym, iż
stanowili
obiekt zainteresowań radzieckich służb specjalnych”.55 Nie ma żadnej
informacji, aby w
ramach procedury „GWIAZDA” podjęto jakiekolwiek czynnoœci zmierzajšce do
pogłębienia i
zweryfikowania tej informacji.
Dopiero 14 stycznia 1998 r. szef Oddziału Bezpieczeństwa Inspektoratu WSI w
„Notatce dot. zagrożeń i powišzań wojskowych służb specjalnych PRL-ZSRR”
wskazał, że
istnieje potrzeba przeprowadzenia działań operacyjno-osłonowych
zmierzajšcych do
ustalenia, czy kadra powišzana ze wschodem gwarantuje zachowanie tajemnicy.
WSI nie
posiadały dokładnej liczby oficerów, którzy przeszli takie szkolenia.
Oddział Bezpieczeństwa
WSI zaniżał tę liczbę i nie wykazywał wszystkich znanych sobie uczestników
kursów.
Oceniano, że w oœrodkach służb specjalnych oraz akademiach wojskowych ZSRR i
innych
krajów obozu socjalistycznego przeszkolono około 300 oficerów z WSW i
Zarzšdu II SG,
którzy pełnili służbę w WSI w chwili jego powstania. W 1998 r. służbę
pełniła jeszcze ponad
połowa z nich (tzn. 153)56 i w zdecydowanej większoœci (ok. 75%) zajmowali
oni
eksponowane i kierownicze stanowiska.
Sprawa „GWIAZDA”: wiarygodnoœć procedury
Podkreœlić należy, że w sprawie „GWIAZDA” przywoływane sš różne liczby – w
materiałach WSI z 1998 r. mowa o zaledwie 153 oficerach. Natomiast w jednym
z
wczeœniejszych dokumentów wskazuje się, że w latach 1980-1992 w ZSRR na
wyższych
akademiach przebywało ok. 800 oficerów ze służb wojskowych PRL, a ok. 3000
żołnierzy
zawodowych ukończyło różnego rodzaju kursy i przeszkolenia. W aktach nie ma
pełnej i
ujednoliconej listy słuchaczy tych szkoleń, a w kolejnych ich wersjach
pojawiajš się nowe
nazwiska.57 Charakterystyczne, że nazwisko generała Marka Dukaczewskiego,
który
przeszedł kurs w Moskwie w 1989 r., znalazło się dopiero w wykazie kursantów
sporzšdzonym w paŸdzierniku 2005 r., choć informacja o jego przeszkoleniu
zawarta jest w
jego teczce personalnej przechowywanej obecnie w IPN. W komputerowej bazie
WSI –
stanowišcej z założenia kompletne Ÿródło wiedzy o każdym żołnierzu WSI – nie
ma żadnych
informacji dotyczšcych kariery zawodowej gen. Dukaczewskiego przed rokiem
1990.
Okolicznoœć ta pozwala na postawienie tezy o celowym manipulowaniu
opracowywanymi wczeœniej materiałami w sprawie „GWIAZDA”. Brak kompletnej
listy
55 Notatka dot. zagrożeń i powišzań wojskowych służb specjalnych PRL-ZSRR,
op. cit. k. 1-3.
56 Teczka kp „GWIAZDA” k. 1-3.
57 Op. cit. k. 138-145.
Strona 49 z 374
żołnierzy WP przeszkolonych w krajach bloku sowieckiego oznacza, że przez
kilkanaœcie lat
nie sporzšdzono podstawowego dokumentu, który powinien stanowić punkt
wyjœcia dla
podjęcia jakichkolwiek działań osłonowych. Być może prace podjęte w ramach
sprawy
„GWIAZDA” miały jedynie charakter pozorny.
Analizę tę potwierdzajš informacje, jakie Komisja Weryfikacyjna otrzymała od
żołnierzy zeznajšcych, że sprawa „GWIAZDA” „była prowadzona bardzo
niepoważnie” i że
było to „zbieractwo, a nie merytoryczne prowadzenie sprawy”, bowiem
wystarczyło
„wyselekcjonować osoby i prowadzić wobec nich rozpracowanie operacyjne w
ramach TOK
albo sprawy operacyjnej”.
Nieprawidłowe prowadzenie obu procedur „GWIAZDA” nie było zwykłym
zaniedbaniem, ale skutkiem działań kolejnych szefów poszczególnych komórek
WSI. W
latach 1990-2006 osoby przeszkolone w ZSRR były rozmieszczone praktycznie we
wszystkich komórkach WSI, głównie na stanowiskach kierowniczych w:
szefostwie WSI,
Zarzšdzie II, Zarzšdzie III, Biurze Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Oddziale Y
(potem:
Oddziale 22), attachatach wojskowych, Oddziale 24, CZT (Centrum
Zabezpieczenia
Technicznego), CBT (Centrum Bezpieczeństwa Teleinformatycznego) i wielu
innych
ważnych jednostkach organizacyjnych WSI. Oficerów przeszkolonych w
sowieckich
uczelniach oddelegowano także - jako OPP (oficerów pod przykryciem) – do
służby poza
WSI w firmach i instytucjach państwowych w kraju i zagranicš. Z racji
zajmowanych
stanowisk osoby szkolone w ZSRR posiadały w latach 1989-2005 dostęp do
informacji
stanowišcych tajemnicę wywiadu i kontrwywiadu WSI, w tym pochodzšcych z
wymiany
międzynarodowej. Stanowiło to zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i
negatywnie
rzutowało na wiarygodnoœć wojskowych służb specjalnych wobec NATO. WSI
traktowały
jednak wszelkš krytykę tego stanu rzeczy jako atak na bezpieczeństwo
państwa. W
poczštkach lat 90. podnoszenie publicznie takich spraw było nawet przyczynš
wszczynania
rozpracowań operacyjnych wobec polityków, gazet oraz fundacji58.
Sprawa „GWIAZDA”: konsekwencje
Skutkiem tego stanu rzeczy była izolacja polskich służb bezpieczeństwa w
NATO, co
wyraziło się m.in. w odmowie przez Niemcy wyrażenia zgody na pełnienie przez
płk C. L.,
byłego żołnierza Oddziału Y i uczestnika kursu GRU w 1985 r., służby w
attachacie w
Kolonii (powierzono mu za to funkcję z-cy Szefa Zarzšdu II WSI w latach
1994-97; następnie
58 Więcej w rozdziale „Inwigilacja przez WSI œrodowisk politycznych”.
Strona 50 z 374
attache w Wiedniu w latach 1997-2000 i z-cy Szefa WSI ds. Operacyjnych w
latach 2001-
2004; ostatnio pełnił obowišzki attache w Pradze).
Jak wynika z meldunku z 20 kwietnia 1998 r., Januszowi Onyszkiewiczowi,
ówczesnemu Ministrowi Obrony Narodowej, przekazano informację o zagrożeniach
zwišzanych z pełnieniem w WSI służby przez osoby przeszkolone przez GRU i
KGB.59
Gdy Szefem WSI był gen. M. Dukaczewski (2002-2005), prowadzenie procedury
„GWIAZDA” zostało, nawet w tym ograniczonym wymiarze, zaniechane.
Harmonogram
czynnoœci operacyjnych sporzšdzono dopiero 12 paŸdziernika 2005 r. Wznowiona
na
przełomie 2005/2006 r. sprawa ta nadal była prowadzona w bardzo wšskim
zakresie; nie
przeznaczano też na ten cel odpowiednich sił i œrodków, pozostajšcych w
dyspozycji
kontrwywiadu. W efekcie na poczštku 2006 r. służbę w WSI pełniło jeszcze 38
oficerów
zidentyfikowanych jako absolwenci sowieckich kursów specjalnych. Dopiero
wtedy
rozpoczęto sprawdzać połšczenia wychodzšce i przychodzšce z ich aparatów
telefonicznych,
ale także wówczas działania te paraliżowano – na 9 wniosków w sprawie
billingów
telefonicznych ustalono 4 numery telefonu stacjonarnego i 1 numer telefonu
komórkowego, w
pozostałych nie podjęto działań tłumaczšc to niemożnoœciš ustalenia numeru
telefonu.60
Sprawa „GWIAZDA” była jedynš próbš zmierzenia się WSI z kwestiš infiltracji
przez
służby rosyjskie polskich służb specjalnych po roku 1989. Ze względu na
sposób prowadzenia
procedura „Gwiazda” nie przyniosła wymiernych efektów.
Analiza przeprowadzona przez Komisję Weryfikacyjnš potwierdza, że WSI
œwiadomie tolerowały i sprzyjały ukrywaniu zwišzków własnych żołnierzy i
oficerów ze
służbami komunistycznymi i sowieckimi:
1. W WSI nigdy nie opracowano i nie wdrożono procedury weryfikacyjnej, która
korzystajšc z postanowień ustawy o ochronie tajemnicy mogłaby doprowadzić do
nie
wydawania poœwiadczeń bezpieczeństwa osobom, jako nie dajšcym rękojmi
wiarygodnoœci.
Byłby to najprostszy sposób oczyszczenia służb z tych ludzi, ale postępowano
wręcz
przeciwnie. Komisja Weryfikacyjna napotkała na liczne przypadki wydawania
oficerom pod
przykryciem instrukcji, by w ankiecie bezpieczeństwa nie przyznawali się do
faktu pracy na
rzecz komunistycznych służb specjalnych.
Przykładem takiego procederu jest działanie podjęte w sprawie
współpracownika „R”,
wieloletniego dyplomaty, w tym ambasadora w Mińsku, którego oficerowie WSI
instruowali,
59 Teczka „G”, k. 53-54.
60 Teczka SO „GWIAZDA”, k. 81-91; 110-116.
Strona 51 z 374
iż może poœwiadczyć nieprawdę w pkt. 11 Ankiety Bezpieczeństwa Osobowego
(punkt ten
dotyczy tajnej współpracy ze służbami specjalnymi PRL).61 Instrukcji takich
udzielali:
.. 10.06.1999 r. płk Józef Wšsik – na dokumencie jako zatwierdzajšcy
działanie podpisali się
kpt. Wojciech Resiak oraz mjr Krzysztof Rola. Bezpoœredniš decyzję dotyczšcš
takiego
działania podjšł ówczesny szef ZWW,
.. 18.02.2005 r. ppłk Bogusław Œwištek i płk Kazimierz Kolasa – na dokumencie
podpisał się
płk Grzegorz Sobecki.
2. Innym przykładem zacierania prawdy o pobycie na kursach w ZSRR jest
działanie
ppłk. Ryszarda Piwońskiego, oficera KW, który oddelegowany w 1999 r. do
pracy w
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów podjšł próby „wyczyszczenia” swoich akt
personalnych z
kompromitujšcych dla niego elementów. Zwrócił się do oficera kadrowego
oddziału o zmianę
tekstu decyzji MON o zwolnieniu do rezerwy tak, by nie wynikało z niej, że
był oficerem
WSW. Prosił też, by zwrócić mu znajdujšce się w teczce akt personalnych
œwiadectwo
ukończenia kursu KGB w Moskwie (pisane cyrylicš). Po uzyskaniu odpowiedzi
odmownej od
oficera kadrowego, ppłk Piwoński stwierdził „że w tej sytuacji osišgnie swój
cel innš drogš”.
Po odejœciu na (wojskowš) emeryturę miał objšć kierownicze stanowisko w
dziale kadr
MSZ.62
3. Powszechnie znanym efektem braku działań w opisywanej sprawie było
umożliwienie prowadzenia działalnoœci szpiegowskiej ppłk. Czesławowi
Wojtkunowi,
byłemu szefowi kontrwywiadu WSW (a potem WSI) w Łodzi. W lutym 1986 r.
ukończył on
kurs KGB i najprawdopodobniej już wtedy został zwerbowany przez sowieckie
służby.
Został skazany na degradację i 4 lata pozbawienia wolnoœci za przekazywanie
Rosjanom dokumentów polskiego wywiadu. Postawiono też tezę, iż ppłk Wojtkun
został
ujawniony z zemsty przez funkcjonariuszy KGB, z którymi łšczyły go także
wspólne
interesy, a którym ukradł z konta miliard starych złotych. Faktem jest, że
jeszcze na poczštku
lat 90. w siedzibie kontrwywiadu odwiedzali go funkcjonariusze KGB.
Charakterystyczne dla
sytuacji w WSI jest to, że rozpracowanie i aresztowanie Wojtkuna było
możliwe dzięki
działaniom UOP – a nie WSI, które sprawy nie podejmowały.
4. Podobne zjawiska można zaobserwować w sprawach kontrwywiadowczych
majšcych, formalnie rzecz bioršc, przeciwdziałać rosyjskiej penetracji. Na
przykład sprawę
„K” założono w celu wypracowania sytuacji werbunkowej w stosunku do oficera
Federacji
Rosyjskiej, ale wskutek skandalicznego jej prowadzenia, więc też i braku
jakichkolwiek
61 Teczka „R”.
62 Notatka służbowa dot. ppłk Ryszarda Piwońskiego, teczka kp „GWIAZDA” k.
87.
Strona 52 z 374
efektów, wszystkie czynnoœci skierowano - celem zatuszowania rzeczywistego
stanu rzeczy -
na figuranta, starszego oficera oddziału KW. Nie podjęto natomiast żadnych
istotnych dla
sprawy wštków, m.in. zaangażowania w sprawę oficera KGB oraz kpt. J.S.,
uczestnika kursu
w Moskwie w latach 1985-86. Nigdy nie wyjaœniono, czy cała ta sprawa nie
była wynikiem
prowokacji KGB oraz czy kpt. J.S. nie był współpracownikiem obcej służby.
Procedura
ukierunkowana była jedynie na kwestie drugorzędne.63
Procedura „S” założona była na oficera WP, ppłk J J („S”) i prowadzona była
przez
KW w kierunku rozpoznania jego ewentualnej działalnoœci na rzecz rosyjskich
służb
specjalnych. Kluczowš kwestiš był w tej sprawie brak przepływu informacji
pomiędzy ZWW
i KW, wynikajšcy przede wszystkim z ochrony bliżej nieokreœlonych interesów
Wywiadu.
Zaniechano realizacji zaplanowanych czynnoœci operacyjnych, które mogły
przynieœć
korzyœci kontrwywiadowcze. Rozpoznanie „S” prowadzono w sposób
powierzchowny, nie
kontynuowano najważniejszych wštków. W latach 1980-83 „S” przebywał na
Akademii w
Kijowie. Z uzyskanych informacji wynika, że w trakcie tego pobytu
przekazywał dane o
œrodowisku studenckim jednemu z wykładowców, współpracujšcemu prawdopodobnie
z
KGB. „S” deklarował także chęć służenia w byłej Armii Radzieckiej.
Utrzymywał kontakty
towarzysko-handlowe z Rosjankš, która od kilkunastu lat utrzymywała bliskie
znajomoœci z
polskimi oficerami odbywajšcymi studia w ZSRR. We wrzeœniu 1989 r. „S”
rozpoczšł studia
na Akademii Dowódczo-Sztabowej Wojsk OPK w Twerze. Nie wiadomo, z czyjej
inspiracji
10 lat póŸniej, w 1998 r. „S” wyjechał na roczne studia do Moskwy, ale w tym
samym roku
podjęto wobec J.J. działania ochronne. Dokonał tego oficer ZWW, mjr Jan
Szczęsny,
szkolony dawniej w ZSRR.
Po powrocie ze studiów w Moskwie „S” został w sierpniu 1999 r. p.o. Szefa
Sztabu I
Brygady Rakietowej Obrony Przeciwlotniczej. W trakcie procedury ustalono
m.in.
następujšce fakty œwiadczšce o uzasadnionym podejrzeniu kontaktów „S” z
obcym
wywiadem:
.. pomiędzy 1992 (pobyt „S” w Twerze) a 1999 r. (pobyt w Moskwie) miały
miejsce dwie
próby nawišzania kontaktu z „S” przez osoby majšce powišzania z rosyjskimi
służbami
specjalnymi;
.. „S” ukrywał swoje kontakty, w tym również z obywatelami FR;
.. „S” wykazywał szczególnš inicjatywę w nawišzywaniu kontaktów z kadrš
państw NATO,
starał się o wyjazdy do tych krajów;
63 Teczka „K”.
Strona 53 z 374
.. „S” zabiegał o kontakty z szefostwem WLOP i SG WP w celu wypromowania
własnej
osoby;
.. w trakcie prowadzonego postępowania sprawdzajšcego „S” nie ujawnił
kontaktów z
cudzoziemcami;
.. podczas pobytu za granicš „S” realizował połšczenia telefoniczne z FR;
.. bez zgody przełożonych „S” zaprosił attache wojskowego Ambasady Francji w
Warszawie
na ćwiczenia wojskowe;
.. „S” utrzymywał kontakt z NN mężczyznš odwiedzajšcym go w jednostce
wojskowej;
.. „S” miał negatywny wynik badania poligraficznego - silna reakcja na
pytania dotyczšce
jego współpracy z obcymi służbami specjalnymi; mimo to nie podjęto żadnych
czynnoœci
zabezpieczajšcych;
.. w lutym 2002 r. „S” wyjechał pod pretekstem kontroli w dywizjonach
rakietowych na
Wybrzeże, nie poinformował o tym najbliższego otoczenia, zabrał ze sobš dwie
ciężkie
walizki i służbowego laptopa, z którego wysyłał korespondencję, której
treœci ani adresata nie
ustalono; nigdy nie ustalono też faktycznego pobytu figuranta na Wybrzeżu;
.. stwierdzono próbę wręczenia „S” pieniędzy w formie łapówki z polecenia
rosyjskich służb
specjalnych (wpłata na konto miała być dokonana po przejœciu na emeryturę).
Pomimo tak wyraŸnych sygnałów, konsekwentnie odrzucano tezę, że „S” jest
współpracownikiem obcych służb specjalnych i procedurę prowadzono w sposób
wręcz
osłaniajšcy jego podejrzane działania. Prawdopodobnie w 2005 r. jego sprawę
złożono do
archiwum. W tym samym roku „S” odszedł ze służby i zatrudnił się w BGŻ.64
Sprawa o kryptonimie „K” dotyczy współpracy płk. Mariana Kastelika65
(absolwenta
kursu GRU w ZSRR, odwołanego karnie z placówki w Norwegii za nadużywanie
alkoholu) z
podpułkownikiem sowieckiego wywiadu wojskowego Kozyriewem i ujawnienia mu
informacji mogšcych wyrzšdzić szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. W trakcie
pobytu na
placówce w KRLD płk Kastelik ujawnił dane oficera WSI pod przykryciem oraz
zakres
prowadzonej przez niego na terenie FR działalnoœci. Nie poinformował także
Centrali o
fakcie próby werbunku przez służby wywiadowcze KRLD i Rosji podwładnych mu
oficerów
– ppłk. J. i por. K.
W trakcie pobytu na wspomnianej placówce płk Kastelik:
64 Teczka „S”.
65 Rozpracowywał i zwerbował do współpracy z WSI dziennikarza TVP i
wicedyrektora ds. programowych TVN – Milana
Suboticia (TW „MILAN”).
Strona 54 z 374
.. wbrew instrukcjom Centrali utrzymywał bardzo zażyłe kontakty z
pracownikami ambasady
FR, w tym z żołnierzami GRU (Kozyriew) oraz liczne kontakty intymne z
podstawianymi mu
przez GRU Rosjankami;
.. przez cały czas pobytu dokonywał zakupów dla ambasady FR przedmiotów
deficytowych
(z powodu embarga) a wyjeżdżajšc wydał swojemu następcy polecenie, by ten
kontynuował
te działania;
.. prowadził za poœrednictwem Amerykanów korespondencję między ppłk. J. a
byłš
pracownicš ambasady FR w Phenianie z pominięciem oficjalnego kanału
łšcznoœci;
.. doprowadził do zapoznania gen. K.O. z rezydentami GRU w Korei (Kozyriewem
i jego
szefem, Smirnoffem). Jak wynika z akt sprawy gen. K.O. przekazywał
dyplomatom FR, w
tym oficerom GRU i KGB, informacje uzyskane z racji pełnionego stanowiska, w
tym także
od szefów innych misji;
.. wielokrotne w obiekcie polskiej ambasady w Phenianie spędzał czas z
przywożonymi przez
Kozyriewa Rosjankami;
.. brał udział w skandalu zwišzanym z zakupem i serwisem sprzętu
komputerowego dla
ambasady RP w Phenianie za poœrednictwem firmy rosyjskiej, co przez miesišc
umożliwiało
wglšd do komputera przez serwisanta sprzętu - obywatela Rosji.
Sprawa na płk. Mariana Kastelika została założona dopiero ponad rok po jego
powrocie z placówki. Nie prowadzono osobnych spraw, rozpoznajšcych przypadki
kontaktu
innych oficerów WSI na Misji w Korei z Rosjanami, nie podjęto też żadnych
czynnoœci, które
mogłyby doprowadzić do udokumentowania kontaktów płk. Kastelika z
przedstawicielem
rosyjskich służb specjalnych po jego powrocie do Polski.
Pomimo uznania, iż płk Kastelik „nie daje swoim postępowaniem gwarancji
szczeroœci i lojalnoœci, jest niewiarygodny jako oficer wywiadu i może
stanowić zagrożenie
dla bezpieczeństwa realizowanych przez Instytucję zadań operacyjnych na
rzecz obronnoœci
RP”, jedynym działaniem jakie zaproponowano było zwolnienie ww. do
rezerwy.66
Niżej wymienione osoby znajšce wyżej opisanš sprawę nie podjęły działań
adekwatnych do skali zagrożenia:
1. ppłk Ryszard Niedziałkowski (prowadzšcy sprawę)
2. płk Janusz Bogusz
3. płk Andrzej Ziętkiewicz (uczestnik kursu w ZSRR)
4. płk Stanisław Mańczyński
5. płk Marek Witkowski
66 Teczka „K”.
Strona 55 z 374
Innym przykładem braku należytej reakcji na powišzania oficerów WSI ze
wschodnimi służbami specjalnymi była SOZ o kryptonimie „P”, której
figurantem był kmdr
Piotr Gawliczek z Oddziału 2 Zarzšdu II (wczeœniej oficer Oddziału Y i
rzeczoznawca
attachatu w Norwegii. W toku prowadzenia sprawy figurant nie przyznał się do
znajomoœci z
oficerem GRU, która została zawarta w latach 80. w 24 Brygadzie Mieszanej
wojsk
sowieckich, która stacjonowała w Œwinoujœciu. Jak ustalono, występujšcy w
roli tłumacza tej
jednostki oficer GRU w rzeczywistoœci wykonywał zadania
rozpoznawczo-wywiadowcze. Na
poczštku lat 90. znacznie zintensyfikował on swojš aktywnoœć w œrodowisku
oficerów WP i
osób cywilnych z otoczenia garnizonu MW w Œwinoujœciu oraz jednostek WP na
Pomorzu
Zachodnim. W następnych latach oficer GRU pod legendš działalnoœci handlowej
wielokrotnie przyjeżdżał do Polski, ponownie nawišzujšc kontakty z poznanymi
wczeœniej
obywatelami RP. Jego działania na terenie Polski po roku 1994 zmierzały do
penetracji kadry
oficerskiej oraz najbliższego otoczenia jednostek wojskowych dzięki
kontaktom nawišzanym
w czasie wczeœniejszego pobytu w Polsce. Mimo poważnych i niewyjaœnionych
podejrzeń
gen. M. Dukaczewski podjšł decyzję o skierowaniu kmdr. Gawliczka do pracy w
komórce
analitycznej WSI, gdzie jego dostęp do informacji niejawnych został
rozszerzony (a w 1999 r.
został awansowany na Szefa ZSiA).
W aktach tej sprawy znajduje się notatka mjr. Jana Żukowskiego do płk.
Tadeusza
Rusaka, w której ten pierwszy stwierdza, że choć nie można wykluczyć, iż ww.
kontradmirał
podjšł współpracę z GRU, to nie należy podejmować wobec niego żadnych
działań, bowiem
„rzutowałoby to negatywnie na wiarygodnoœć polskich wojskowych służb
specjalnych wobec
sojuszników z NATO”67.
Wnioski, jakie wynikały z wyżej opisanych spraw, nie były wykorzystywane do
planowania i organizacji pracy operacyjnej WSI, czego skutkiem było
zaniechanie przez WSI
pogłębiania wiedzy na temat aktywnoœci służb specjalnych państw b. ZSRR na
terenie Polski,
zwłaszcza na terenach, gdzie w przeszłoœci stacjonowała Armia Radziecka.
Prowadziło to do
utrwalania się przekonania o tolerancji, jeœli nie wręcz o aprobacie dla
faktów współpracy
agenturalnej ze służbami ZSRR.
Penetracja rosyjska: podsumowanie
Powyższa analiza wybranych spraw operacyjnych wskazuje, iż WSI były
niezdolne do
prowadzenia efektywnej pracy kontrwywiadowczej w tym zakresie. Przez cały
okres swojego
istnienia nie zatrzymały ani jednego szpiega rosyjskiego. Wszystkie sukcesy
na tym polu były
67 Teczka„P” k. 201-204.
Strona 56 z 374
wynikiem działania służb cywilnych. Sami przedstawiciele WSI poddawali w
wštpliwoœć
wiarygodnoœć tej służby. W jednym z dokumentów „GWIAZDA” stwierdzono: „z
całš
odpowiedzialnoœciš stwierdzam, że służby te nie sš wiarygodne a to głównie
za sprawš kadry
uwikłanej w niewyjaœnione kontakty ze Wschodem”68.
Z kolei w „Notatce służbowej” z 24 marca 1999 r. wskazano, że absolwenci
kursów
KGB i GRU „byli i sš naturalnš bazš werbunkowš dla wschodnich służb
specjalnych”.
Według innego dokumentu, kontrwywiad i wywiad wojskowy uzyskiwały na ten
temat
„szereg ciekawych informacji” ale nie przyniosły one żadnych efektów.
Odnotowywano
trafnie, że jednš z przyczyn tej sytuacji „była i jest infiltracja WSI przez
wschodnie służby
specjalne, których bazę werbunkowš i informacyjnš mogli stanowić oficerowie
szkoleni na
Wschodzie”.69 Ocena działań operacyjnych WSI, zarówno w zakresie
wywiadowczym jak i
anty szpiegowskim musi być negatywna. Przez kilkanaœcie ostatnich lat
wojskowe służby
specjalne nie były w stanie zbudować żadnej struktury operacyjnej, która
mogłaby prowadzić
rozpoznanie wywiadowcze i zabezpieczenie kontrwywiadowcze nie narażone na
infiltrację
sowieckš70.
Uznać także należy, że główne czynnoœci podejmowane w sprawie o kryptonimie
„GWIAZDA” były bšdŸ pozorne, z założenia nieefektywne, bšdŸ też - z uwagi na
fakt, iż
były nadzorowane przez oficerów szkolonych przez GRU i KGB - skazane na
niepowodzenie.
Należy tu mieć na uwadze, że pragmatyka wynikajšca z przepisów o
rejestracjach procedur w
ewidencji służb specjalnych dawała gwarancje, że każde zainteresowanie tym
tematem lub
pojawienie się dodatkowych informacji bšdŸ podejrzeń musi zostać
skoordynowane - a to
oznacza przekazanie ich do jednostki, która prowadziła sprawę „GWIAZDA”.
W œwietle przytoczonych faktów postępowanie następujšcych osób wypełnia
dyspozycję w art. 70a ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r.
Przepisy
wprowadzajšce ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu
Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu
Wojskowego oraz
Służby Wywiadu Wojskowego: gen. bryg. Jan Żukowski, gen. Marek Dukaczewski,
płk
Marek Słoń, płk Zenon Klamecki, płk Andrzej Ziętkiewicz, płk Stanisław
Mańczyński, płk
68 Ocena działania Instytucji i kadry WSI, teczka kp „GWIAZDA” k. 51-52.
69 Notatka służbowa dot. absolwentów kursów KGB i GRU – oficerów
Inspektoratu WSI, teczka kp „GWIAZDA” k. 55-58.
70 Podczas wysłuchania uzyskano informację, że w ostatnim okresie osłonš
kontrwywiadowczš jednostek wojskowych
pogranicza północno-wschodniego zajmowały się jedynie dwie osoby, choć w
sekcji było przewidzianych szeœć etatów.
Składajšcy wyjaœnienia oficer podkreœlił, że wielokrotnie meldował o trudnej
sytuacji kadrowej uniemożliwiajšcej, choćby w
stopniu podstawowym, realizację zadań kontrwywiadowczych, ale nie znalazło
to żadnego odzewu. Jego zdaniem
„przynajmniej od kilku lat kontrwywiad na œcianie wschodniej jest nie
doinwestowany od strony osobowej, co musi rzutować
na wynikach bieżšcej pracy”.
Strona 57 z 374
Marek Witkowski, płk Waldemar Dzięgielewski, płk Mieczysław Kulita, płk
Kazimierz
Kolasa, płk Grzegorz Sobecki, płk Stefan Janus, płk Józef Wšsik, płk Marian
Kastelik, płk
Janusz Bogusz, ppłk Krzysztof Kłosiński, płk Jerzy Rzepecki, kmdr Piotr
Gawliczek, ppłk
Bogusław Œwištek, ppłk Czesław Wojtkun, ppłk Ryszard Piwoński, ppłk Ryszard
Niedziałkowski, ppłk Paweł Selwet, ppłk Krzysztof Gardian, ppłk Andrzej
Goczał, ppłk
Janusz Łuszcz, mjr Grzegorz Wilczewski, mjr Piotr Jaskólski, mjr Marek
Kwasek, mjr Jacek
Popławski, mjr Marek Orzeł, mjr Maciej Antczak, mjr Krzysztof Rola, kpt.
Wojciech Resiak.
W œwietle art. 70a ust. 3 przytoczonej na wstępie ustawy, osobami
zajmujšcymi
kierownicze stanowiska państwowe, które powzięły wiadomoœci o działaniach
niezgodnych z
prawem i nie podjęły czynnoœci zmierzajšcych do zaprzestania takich działań
był Minister
Obrony Narodowej Janusz Onyszkiewicz.
W opisanym okresie Szefem WSI był gen. bryg. Marek Dukaczewski.
W art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 roku o urzędzie Ministra
Obrony
Narodowej zawarto regulację, że Wojskowe Służby Informacyjne podlegały
bezpoœrednio
ww. ministrowi. Uszczegółowieniem tego przepisu był §1 pkt 16 rozporzšdzenia
Rady
Ministrów z dnia 9 lipca 1996 roku w sprawie szczegółowego zakresu działania
Ministra
Obrony Narodowej. Nakładał on na Ministra Obrony Narodowej obowišzek
sprawowania
nadzoru nad działalnoœciš Wojskowych Służb Informacyjnych, w tym zwłaszcza
nad ich
działalnoœciš operacyjno rozpoznawczš. Zgodnie z ustawš z dnia 9 lipca 2003
roku o
Wojskowych Służbach Informacyjnych nadzór nad działaniem tych służb ponosił
Minister
Obrony Narodowej, który wyznaczał na stanowisko służbowe i zwalniał z niego
szefa WSI.
Na mocy art. 9 ust 1 tej ustawy szef WSI podlegał bezpoœrednio Ministrowi
Obrony
Narodowej. Ministrami ON w opisanym okresie byli: Stanisław Dobrzański,
Bronisław
Komorowski i Jerzy Szmajdziński.
Przytoczone w niniejszym rozdziale fakty powodujš wštpliwoœć co do
legalnoœci
postępowania żołnierzy WSI, w zwišzku z powyższym Komisja Weryfikacyjna
skierowała do
Naczelnej Prokuratury Wojskowej zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia
przestępstwa
stosownie do art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego.
Strona 58 z 374
4. Wykorzystywanie przez WSI aparatu Służby Bezpieczeństwa –
studium przypadku
WSI wykorzystywały do organizowania struktur zamiejscowych negatywnie
zweryfikowanego aparatu komunistycznej Służby Bezpieczeństwa. Przykładem
takiego
nielegalnego działania było utworzenie w Bielsku-Białej w połowie lat 90.
tajnej rezydentury
terenowej w ramach sprawy o kryptonimie „O”.
Sprawa ta była prowadzona od 10.10.1994 do 25.09.1996 r.71. Dynamicznie
rozwijajšca się w pierwszym okresie (jesień 1994 – wiosna 1995), została
póŸniej
wyhamowana, co być może miało zwišzek ze zmianami kadrowymi w WSI.
Z drugiego okresu zachowały się dwa dokumenty. Pierwszy (z 30.11.1995 r.)
jest
zbiorem opinii wygłaszanych w œrodowisku wojskowym i, jak dopisał M.
Wolny72, była to
realizacja zadania Szefa WSI. Drugi (z 16.04.1996 r.) dotyczy œrodowiska
biznesowego
zaproszonego na „Bal Orła Białego” w Wiedniu. W informacji tej wymienione sš
m.in.
nazwiska takie jak: Kuna, Żagiel i Wiatr, reprezentujšcych m.in. firmy BILLA
czy SLAVIK.
Odnotowano też fakt zaangażowania tych osób w handel broniš z krajami b.
Jugosławii.
Informacje pochodziły od Piotra Wawrzyczka (wspólnika S. Zasady) i uzyskano
je poœrednio
przez Ÿródło „GRAŻYNA”. Sygnalizuje to kierunek podtrzymania aktywnoœci
utworzonej
struktury informatorów.
Plan rozpoczynajšcy teczkę o kryptonimie „O” wskazuje na koniecznoœć
budowania
systemu zabezpieczenia kontrwywiadowczego na terenie województwa bielskiego
z
wykorzystaniem negatywnie zweryfikowanych b. oficerów SB i ich Ÿródeł
osobowych.
Działalnoœć ta miała być prowadzona pod przykryciem jako firma ochroniarska
„Komandos”.
Rezydentura miała składać się z trzech b. funkcjonariuszy SB, którzy mieli
powtórnie
pozyskać b. funkcjonariuszy oraz tajnych współpracowników SB w
interesujšcych WSI
œrodowiskach w kraju i zagranicš. Planowano podjęcie b. współpracowników
uplasowanych
w œrodowiskach dziennikarskim, prawniczym, urzędników administracji
państwowej,
biznesu, stanowisk kierowania oraz osób zwišzanych ze służbami specjalnymi i
wojskiem.
Przewidywano zwerbowanie 8-10 b. TW na jednego członka rezydentury.
Planowano
wyposażenie szefa rezydentury (negatywnie zweryfikowanego b. funkcjonariusza
SB) w
dokument polecajšcy do organów Policji i Straży Granicznej, skłaniajšcy
szefów
71 Teczka „O”.
72 Marek Wolny był oficerem WSI w służbie czynnej do 1996 r., pełnił m.in.
funkcję szefa Oddziału KW Krakowskiego
Okręgu Wojskowego
Strona 59 z 374
miejscowych organów MSW do udzielania pomocy. Wynagrodzenie dla rezydentów
miało
opiewać na kwotę 4-5 milionów starych złotych miesięcznie. Do łšcznikowania
rezydentury
wyznaczeni zostali płk Marek Wolny i ppłk Jan Węgierski. Wykluczono kontakty
rezydentury z jawnymi placówkami terenowymi Kontrwywiadu WSI. Był to zabieg
zapewniajšcy konspirację działań, przy czym jednoczeœnie powodował, że
stworzona
struktura nie podlegała niczyjej kontroli ani merytorycznej, ani finansowej.
Do działań zaangażowanych zostało trzech b. funkcjonariuszy SB, którzy
zostali
pozyskani do współpracy jako rezydenci o pseudonimach: „RYSZARD JAWORSKI”,
„WŁADYSŁAW KWOCZAK” i „JAN MICHNA”73. Najprawdopodobniej byli to dawni
funkcjonariusze Referatu III i V SB z RUSW w Cieszynie. Odebrano od nich
szczegółowš
relację na temat osobowych Ÿródeł informacji, które prowadzone były na
kontrolowanym
przez nich terenie w latach 80. Sporzšdzono listę ponad stu nazwisk (choć w
aktach nie jest
ona kompletna, co wskazuje na selekcję włšczanych do teczki dokumentów). Nie
można
wykluczyć, że osoby, które nie znalazły się w aktach sprawy realizowały
przedsięwzięcia tak
dalece naruszajšce prawo, że prowadzšcy sprawę nie zaryzykowali ich
udokumentowania.
Następnie prowadzono działania dwutorowe. Wytypowane nazwiska sprawdzono w
ewidencji operacyjnej UOP, uzyskujšc potwierdzenie charakteru rejestracji i
możliwoœć
wglšdu w materiały. Niektóre osoby poddano rozpoznaniu poprzez prowadzenie
rozmów z
osobami z bliskiego otoczenia a także podejmowano dialog z zainteresowanymi.
Na podstawie znajdujšcych się w teczce „O” dokumentów można odtworzyć
kryteria
stosowane w doborze agentury. Poszukiwano osób, które:
.. nie przeszły weryfikacji (w przypadku funkcjonariuszy),
.. były negatywnie nastawione do rzšdów RP po roku 1989,
.. chciały wejœć do ponownie utworzonej służby,
.. oceniały rzeczywistoœć przed 1989 r. jako uporzšdkowanš,
.. przyczynę wzrostu przestępczoœci i różnych patologii upatrywały w
demokracji.
Szukano więc osób szczerze oddanych komunistycznym strukturom państwowym,
które z uwagi na swoje umiejscowienie byłyby chętne do współpracy, ale i
podatne na
manipulację.
Przykładem tego nastawienia jest działanie b. funkcjonariusza SB, ps.
„JANUSZ
OKRZESIK”74, który przed pozyskaniem ujawnił, że posiada w ukryciu materiały
ze sprawy
73 Z akt wynika, że sš to pseudonimy nadane przez WSI, jednak w niektórych
przypadkach sš to jednoczeœnie imiona i
nazwiska osób powszechnie znanych na terenie b. województwa bielskiego.
74 Z akt wynika, że takim pseudonimem WSI okreœliły swojego współpracownika.
Tymczasem sš to jednoczeœnie dane
personalne osoby publicznie znanej - Janusza Okrzesika, posła a następnie
senatora z województwa bielskiego, na poczštku
lat 90. przewodniczšcego sejmowej Podkomisji Nadzwyczajnej Do Zbadania
Działalnoœci Byłej Wojskowej Służby
Strona 60 z 374
prowadzonej w czasie, gdy służył w SB (sprawa miała kryptonim „PALESTRA” a z
ukierunkowania funkcjonariusza można wnioskować, że dotyczyła œrodowiska
prawniczego
w rejonie bielskim). Około 300 stron tych materiałów przekazał on do WSI.
Zawierały one
m.in. fakty kompromitujšce osoby ze œrodowiska prawniczego, wskazywały na
tajnych
współpracowników w tym œrodowisku (m.in. prokurator, sędzia, notariusz). O
ukryciu
materiałów oraz o ich zawartoœci zostali poinformowani M. Wolny i K.
Głowacki. Inny
funkcjonariusz SB, ps. „WŁADYSŁAW KWOCZAK” wskazywał na swoje Ÿródła, które
były zwerbowane do rozpracowania struktur NSZZ „Solidarnoœć”. Komisja
dotychczas nie
ustaliła, co dalej stało się z tymi materiałami. Z dotychczasowej analizy
sposobu działania
WSI można wnioskować, że zostały użyte bšdŸ do szantażu występujšcych w
sprawie osób,
bšdŸ jako pretekst do ich ponownego rozpracowania i zwerbowania. Tymczasem
obowišzkiem WSI było przekazanie akt sprawy „PALESTRA” do IPN.
Informacje gromadzone przez rezydenturę dotyczyły:
.. fundacji „V”, której sekretarzem jest były pracownik aparatu partyjnego
PZPR i
funkcjonariusz SB (do chwili jej rozwišzania;)
.. rosyjskiej firmy „N”, handlujšcej lenteksem;
.. zakładów „W”, przetwarzajšcych złom metali nieżelaznych;
.. firmy „I”, handlujšcej produktami rolno-spożywczymi, metalami kolorowymi
oraz
oferujšcej doradztwo w zakresie systemów przeciw pożarowych.
To pomaga stwierdzić, dlaczego działalnoœć rezydentury nie mogła przynieœć
efektów
wywiadowczych czy kontrwywiadowczych. Trudno bowiem w zakresie działania
wymienionych podmiotów odnaleŸć elementy zwišzane z bezpieczeństwem państwa
w sferze
obronnej. Zasadniczy cel działań tej rezydentury był inny, więc nie może
dziwić, że nie był
on wyrażony wprost w dokumentacji. Potwierdzeniem tego faktu jest:
1. kierunek typowania i sprawdzeń agentury – osoby typowane do pogłębionych
sprawdzeń w UOP nie miały ani kompetencji zwišzanych z bezpieczeństwem
państwa, tym
bardziej w aspekcie sił zbrojnych (aktor, plastyk, handlowiec), ani
możliwoœci (np. rok
urodzenia: 1920);
2. brak przesłanek wskazujšcych na prowadzenie pracy w celu zabezpieczenia
obronnoœci państwa;
3. typowanie do dalszego opracowania przed pozyskaniem w charakterze
współpracownika osób, których zasób wiedzy lub kariera zawodowa nie wišzały
się z
ustawowymi zadaniami WSI:
Wewnętrznej.
Strona 61 z 374
- ekonomista A.W., co do którego WSI sšdziły, że posiada wiedzę o aferze
Art.-B i o
powišzaniach biznesowych grupy polityków - w tym o wyprowadzeniu z Polski
równowartoœci 800 mld starych zł (WSI interesowały się też politycznymi
znajomymi W.);
- prawnik B., uwikłany we współpracę z SB;
- b. TW ps. „KRZEMIŃSKI”, przestępca i przemytnik, posiadajšcy kontakty z
międzynarodowymi grupami przestępczymi handlujšcymi narkotykami;
4. poszukiwanie możliwoœci uzyskiwania informacji ze œrodowiska bankowego
(takie
możliwoœci zdecydowały o wytypowaniu do werbunku byłego i negatywnie
zweryfikowanego funkcjonariusza operacyjnego SB, Stanisława Bajdy), co
tłumaczono
faktem, iż bliskimi współpracownikami Bogusława Bagsika byli dwaj pracownicy
Referatu V
SB RUSW w Cieszynie;
5. akceptowanie tych działań przez Szefa Służby Kontrwywiadu WSI kmdr.
Kazimierza Głowackiego, co może wskazywać na to, że prowadzono
zaprogramowane
sprawdzenia œrodowiska biznesowo-prawniczego w woj. bielskim, z wyraŸnym
ukierunkowaniem na pozyskanie wiedzy umożliwiajšcej szantażowanie wybranych
osób.
Materiał w sprawie „O” został wytworzony przez Zarzšd III WSI, ale po jej
zakończeniu został wysłany do Oddziału Bezpieczeństwa WSI. Zapis sprawy
prowadzonej
przez gł. specjalistę Zarzšdu III WSI płk. Marka Wolnego za zgodš Szefa
Służby
Kontrwywiadu WSI kmdr. K. Głowackiego przekazano do Oddziału Bezpieczeństwa,
co
miało go ukryć przed pracownikami Zarzšdu III WSI. Prowadzono działania
wykraczajšce
poza kompetencje kontrwywiadu WSI, prowadzšc działania nakierowane na rejon
bielski i
typowe dla wywiadu. Zrealizowano zaplanowane działania w œciœle wybranym
miejscu i
czasie, co mogło mieć zwišzek z przemytniczš aktywnoœciš œrodowiska
biznesmenów
„wiedeńskich”. Działania te mogły mieć dwojaki wymiar: z jednej strony
służyły rozpoznaniu
stanu zabezpieczenia przez służby specjalne pewnych œrodowisk i osób, z
drugiej zaœ mogły
być preludium dla planowanych działań, dla których konieczne było
rozpoznanie
przeprowadzone w œrodowisku politycznym i prawniczym. Patrzšc z tej
perspektywy, można
uznać, że mogliœmy tu mieć do czynienia z działaniami osłonowymi zwišzanymi
z planowanš
aktywnoœciš biznesowš, dla której rejon bielski miał istotne znaczenie. O
takiej intencji
autorów tego przedsięwzięcia œwiadczy też fakt, iż rezydenci WSI podjęli -
za zgodš
kierownictwa służby - decyzję o nadaniu swoim informatorom pseudonimów,
będšcych
nazwiskami osób publicznie znanych i odgrywajšcych szczególnie istotnš rolę
w społecznoœci
Bielska-Białej (np. „JANUSZ OKRZESIK”, czy „JAN MICHNA”). Mamy tu do
czynienia z
maskowaniem przestępczych działań, które w przypadku wszczęcia postępowania
karnego
Strona 62 z 374
miały skierować podejrzenia na niewinne osoby i zdyskredytować je tym samym
w oczach
opinii publicznej.
Sprawa „niejawnej rezydentury O” dobrze pokazuje patologię służb specjalnych
w
latach 90., gdy dla uzyskania wiadomoœci mogšcych kompromitować polityków i
służyć do
ich kontrolowania sięgano po elementy zdeprawowane i kryminalne. O takich
właœnie
zamiarach twórców i organizatorów rezydentury „O”, œwiadczy nie tyle fakt,
iż nie przyniosła
ona żadnych korzyœci operacyjnych, ale to, iż żaden spoœród
zidentyfikowanych przestępców
nie został pocišgnięty do odpowiedzialnoœci. Dobór osób zabezpieczajšcych
spływ informacji
i stanowišcych potencjalny aparat ochronny w przypadku konfliktu z prawem,
przemawia za
tym, że powołanie tajnej ekspozytury KW WSI w Bielsku-Białej, nie miało nic
wspólnego z
zadaniami służb wojskowych. 75
W œwietle przytoczonych faktów postępowanie następujšcych osób wypełnia
dyspozycję w art. 70a ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r.
Przepisy
wprowadzajšce ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu
Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu
Wojskowego oraz
Służby Wywiadu Wojskowego: kmdr Kazimierz Głowacki, płk Marek Wolny, ppłk
Jan
Węgierski.
W opisanym okresie Szefem WSI był gen. bryg. Konstanty Malejczyk.
Do 1995 roku nadzór nad działaniami Wojskowych Służb Informacyjnych na
zasadach ogólnej odpowiedzialnoœci za podległy resort sprawował Minister
Obrony
Narodowej. W opisanym okresie urzšd ten piastowali: Zbigniew Okoński i
Stanisław
Dobrzański.
Przytoczone w niniejszym rozdziale fakty wywołujš wštpliwoœć co do
legalnoœci
postępowania żołnierzy WSI, w zwišzku z powyższym Komisja Weryfikacyjna
skierowała do
Naczelnej Prokuratury Wojskowej zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia
przestępstwa
stosownie do art. 304 § 2 kodeksu postępowania karnego.
75 Więcej na ten temat w następnym rozdziale.
Strona 63 z 374

--
Z raportu A. Macierewicza o WSI

AR