Do protosocjalistycznego nurtu nowożytnych utopii należy napisana i
przedstawiona do oceny 1817 Towarzystwu Królewskiemu Przyjaciół Nauk
(odszukana przez Z. Grossa i ogłoszona drukiem dopiero 1956) Podróż do
Kalopei, której autorem był Wojciech G u t k o w s k i (1755-1826); w
postulowanym tam modelu "szczęśliwego społeczeństwa" wartością
naczelną miała być zasada własności publicznej "do wszystkich
należącej, na którą wszyscy bez żadnego wyłączenia pracować powinni
stosownie do swych stopni i nadanych im zatrudnień, a za to pobierać
też wszyscy będą z własności narodowej jak najprzyzwoitsze
utrzymanie" (tamże, Warszawa 1956, 181); idealne społeczeństwo Kalopów
jest zarazem hierarchiczne (z elekcyjnym cesarzem na szczycie,
prezydującym w Rządzie Najwyższym, i jego zastępcą - królem) i
egalitarne, gdyż każdy może dojść z czasem - przechodząc aż 11
szczebli awansu - do najwyższych godności; dzieci wszystkich Kalopów,
nie wyłączając dzieci cesarskich, przechodzą ten sam system
edukacyjny, a stopni awansu nikt nie może przeskakiwać; państwo
nakazuje uznawać Najwyższą Istotę, z zachowaniem swobody wariantów
kultu, jednak z likwidacją "niepotrzebnej" instytucji kleru; ponieważ
twórcą Kalopei jest w tej utopii król Bolesław Śmiały, który po
wygnaniu go z kraju przybył ze swą drużyną do Australii i założył tam
państwo, któremu nadał konstytucję (a "Kalop" jest anagramem słowa
"Polak"), uniwersalistyczna w założeniu wizja zdaje się być tu jednak
podporządkowana polskiej kwestii narodowej.

1. 1 8 3 4 - 1 8 9 2. Początki polskiego s. wiąże się zazwyczaj z
radykalnie lewicowym odłamem Wielkiej Emigracji po powstaniu
listopadowym; stanowili go "dysydenci" Towarzystwa Demokratycznego
Polskiego, którzy 1834 założyli pierwszą polską organizację
socjalistyczną - G m i n ę L o n d y n; proklamowała ona zniesienie
prawa dziedziczenia oraz uspołecznienie wszystkich narzędzi pracy; po
nawiązaniu kontaktów z 12 chłopami-żołnierzami, którzy zdołali dotrzeć
do Anglii po dwuletniej niewoli w więzieniach pruskich, i których
szlacheccy inteligenci z Gminy nauczyli czytać i pisać, zapoznając ich
jednocześnie z poglądami babuwisty Buonarrotiego i chrześcijańskiego
socjalisty Bucheza, 1835 założono Gromadę Grudziąż, a 1836 Gromadę
Humań; wkrótce obie zaczęto nazywać G r o m a d a m i L u d u P o l s
k i e g o; skrajnie antykapitalistyczny i antyokcydentalistyczny
program Gromad prezentował przyszłą Polskę jako społeczeństwo
rolnicze, oparte na wspólnocie ziemi i narzędzi oraz na
chrześcijańskim braterstwie, co pozwala określić go jako s. agrarny;
głównymi ideologami Gromad byli: mason Stanisław Gabriel hr. W o r c e
l l (1799-1857), który w rozprawie O własności (1836) dowodził, że
własność nie jest prawem natury, Tadeusz K r ę p o w i e c k i
(1798-1847) oraz Zenon Ś w i ę t o s ł a w s k i (1811-1875), którego
utopia Ustawy Kościoła Powszechnego miała charakter zarazem
kolektywistyczny, teokratyczny i totalitarny (nieposłuszeństwo
religijno-politycznym władzom Ludu Kościelnego miało być karane
śmiercią); przyjęcie 1844 Ustaw jako programu Gromad spowodowało
wystąpienie z nich Worcella; inną i samodzielną wersję
(heterodoksyjnego) s. chrześcijańskiego reprezentował na emigracji
uczeń i zastępca autora Podróży do Ikarii É. Cabeta, wydawca "Polski
Chrystusowej" (1842-46) - Ludwik K r ó l i k o w s k i (1799 - ok.
1878/81)

http://haggard.w.interia.pl/socpol.html