Miesiąc temu, gdy kończył się ustawowy nczas dokonania przez PolakĂłw  wyboru pomiędzy OFE a ZUS-em, szef NajwyĹźszej Izby Kontroli Krzysztof  Kwiatkowski publicznie stwierdził, Ĺźe w ZUS moĹźe zbraknąć pieniędzy na  wypłatę świadczeń emerytalnych dla PolakĂłw. Kanwą jego wypowiedzi był  raport, jaki kontrolerzy NIK przygotowali w związku z przeprowadzoną w  tym roku kontrolą w ZUS. Kwiatkowski, opierając się na ustaleniach  kontrolerĂłw NIK, powiedział jeszcze jedną gorzką prawdę, Ĺźe w 2018 r.  dziura w funduszu emerytalnym ZUS-u moĹźe być juĹź nie do załatania. W  kaĹźdym razie wypowiedĹş szefa NIK w momencie, gdy ZUS ma dopiero przejąć  aktywa OFE mogła zaniepokoić dodatkowo.

Brutalna rzeczywistość

Wypowiedzi szefĂłw NIK z reguły są bardziej realistyczne od ocen  premierĂłw i ministrĂłw. Dysponują oni znacznie szerszą wiedzą na temat  funkcjonowania instytucji polskiego państwa i znacznie bardziej  obiektywnie oceniają ich zdolność do wywiązywania się z pełnionych zadań  w szerszej perspektywie niĹź tylko jedna kadencja parlamentarna. Szefowie  NIK zazwyczaj są rĂłwnieĹź bardziej zdystansowani od bieżącej polityki  rządu. Dystans ten na pewno widać w ostatnich miesiącach w wypowiedziach  obecnego szefa NIK Krzysztofa Kwiatkowskiego. Abstrahując od motywĂłw  dystansowania się Kwiatkowskiego od niektĂłrych posunięć rządu Donalda  Tuska, na pewno jego wypowiedĹş w sprawie wypłaty emerytalnych świadczeń  jest godna uwagi. Jest w niej bowiem zawarty sygnał tego, co moĹźe  spotkać miliony PolakĂłw w nieodległej przyszłości. Jak delikatnie  zasugerował w swojej wypowiedzi Kwiatkowski, moĹźemy mieć problem z  wypłatą świadczeń emerytalnych. A to moĹźe oznaczać, Ĺźe Polacy w  nieodległej przyszłości mogą np. czekać wiele miesięcy na wypłatę swoich  emerytur albo zgodzić się na ich znaczne obniĹźenie. Czy wszystko to z  powodu ogromnej dziury w funduszu emerytalnym ZUS?

Oczywiście moĹźna mĂłwić, Ĺźe w takiej sytuacji państwo jest zawsze  zobowiązane przejąć pełne finansowanie wypłaty emerytur PolakĂłw. Tylko  czy stan budĹźetu będzie umoĹźliwiał wywiązanie się z tego obowiązku? Na  dzisiaj jest to kwota rzędu co najmniej 60 miliardĂłw złotych rocznie.  Być moĹźe będzie tak, Ĺźe polskie państwo, najzwyczajniej w świecie, umyje  ręce, mĂłwiąc swoim obywatelom, Ĺźeby radzili sobie sami?

Uzdrawianie ZUS

Zgodnie z przyjętą nowelizacją ustawy budĹźetowej, 31 lipca br. minął  termin, kiedy wszyscy ubezpieczeni mogli zadeklarować, czy chcą pozostać  w OFE, czy przenieść 2,92 proc. od swojego wynagrodzenia brutto do ZUS.  Jeśli takiej deklaracji nie złoĹźyli, zostali do ZUS przeniesienie  automatycznie. Wspomniane 2,92 proc. stanowi około 15 proc. całej ich  ubezpieczeniowej składki, ktĂłra wynosi 19,52 proc. wynagrodzenia brutto.  18 sierpnia ZUS informował opinię publiczną, Ĺźe w OFE pozostało 2,564   072 mln osĂłb, co stanowi około 15 proc. z 16,7 mln wszystkich  ubezpieczonych w OFE. Od 1 paĹşdziernika br. ma ruszyć przekazywanie  składek z OFE do ZUS. W pierwszej kolejności będzie to dotyczyło składek  tych ubezpieczonych, ktĂłrym pozostało do emerytury mniej niĹź dziesięć  lat, czyli tych, ktĂłrzy są określani jako tzw. suwak bezpieczeństwa. Jak  się szacuje, w tym roku OFE mają przekazać z tego tytułu około 4 mld  złotych, a w kolejnych co miesiąc po 240 mln złotych. W całej operacji  przejęcia przez ZUS od OFE aktywĂłw chodzi o aktywa w wysokości ponad 153  mld złotych. Cała ta operacja, oprĂłcz podniesienia wieku emerytalnego,  miała być drogą do płynnego finansowania świadczeń emerytalnych w  warunkach, jak podkreślał rząd i sam ZUS, nieuniknionego pogorszenia się  sytuacji demograficznej w Polsce, ktĂłrego zasadniczymi przyczynami są  starzenie się polskiego społeczeństwa i migracja najbardziej  wartościowych dla systemu ubezpieczeniowego grup polskich obywateli za  granicę. Jak moĹźna sądzić na podstawie niedawnej wypowiedzi szefa NIK,  jest mało prawdopodobne, aby zasadniczy cel, jaki przyświecał całej tej  operacji, został osiągnięty.

Nieudana operacja

W załoĹźeniach budĹźetowych samego ZUS-u do Funduszy Ubezpieczeń  Społecznych w ciągu najbliĹźszych pięciu lat (lata 2015–2019) potrzeba  będzie rocznie od 67 do 75 mld złotych. KrĂłtko mĂłwiąc, łącznie w okresie  najbliĹźszych pięciu lat potrzeba będzie od 335 do 375 mld złotych. Z  prostej arytmetyki widać, Ĺźe samo przejęcie przez ZUS aktywĂłw OFE nie  rozwiąże zasadniczego problemu. JuĹź dzisiaj Fundusz Ubezpieczeń  Społecznych w prawie jednej trzeciej jest finansowany bezpośrednio z  budĹźetu państwa, a nie ze składek. Tymczasem perspektywy polskiego  budĹźetu nie wyglądają dobrze. Mamy bowiem od paru lat do czynienia z  systematycznym spadkiem dochodĂłw przy jednoczesnym wzroście wydatkĂłw. W  2013 r. dochody państwa spadły o 12 mld złotych, a wydatki budĹźetowe  wzrosły o 7 mld złotych. Nie pomogły doraĹşne działania, ktĂłre miały  pomĂłc znaleźć dodatkowe wpływy. Z propagandowej akcji fotoradarĂłw, ktĂłra  miała przynieść 1,5 mld złotych, osiągnięto jedynie 80 mln. Nakręcanie  takiej polityki – szukania na siłę dochodĂłw – sprawia jedynie, Ĺźe  finalnie do budĹźetu wpływa mniej pieniędzy. Nic zatem dziwnego, Ĺźe  deficyt budĹźetowy w 2013 r., juĹź po nowelizacji, wyniĂłsł ponad 51,5 mld  złotych. Jaki będzie w tym roku, tego nie potrafi precyzyjnie określić  nawet Ministerstwo FinansĂłw.

Negatywne skutki

Prawda jest jedna: powszechny system emerytalny jest finansowany albo ze  składek obywateli, albo z dochodĂłw budĹźetowych państwa. To jednak moĹźe  być w praktyce bardzo trudne do wykonania, ze względĂłw, o ktĂłrych  wcześniej wspomniano. Jak się moĹźna było spodziewać, przejęcie aktywĂłw  OFE rĂłwnieĹź niewiele zmieni. Za jakiś czas pozostanie tylko efekt  uboczny całej tej operacji – a mianowicie z 12 OFE zapewne pozostanie  nie więcej niĹź cztery–pięć. Stanie się tak z jednego zasadniczego  powodu: 2,5 mln ubezpieczonych (ktĂłrzy pozostali w OFE) nie utrzyma 12  funduszy.

Ale przejęcie przez ZUS aktywĂłw OFE ma jeszcze jeden negatywny skutek.  To spadek zaufania obywateli do swojego państwa. Bez tego trudno będzie  w Polsce prowadzać jakiekolwiek reformy społeczne, nie mĂłwiąc o reformie  systemu ubezpieczeń społecznych.