Uýytkownik "Mark Woydak" <mark.woydak@forst.gmx.de> napisaů w wiadomoúci
news:1hij4tu0vw7bh.1jri49lomxvjy.dlg40tude.net...
|
|
| Walka z Koúcioůem
|
| Walkć z religiŕ oraz Koúcioůami i zwiŕzkami wyznaniowymiprowadzono wieloma
| sposobami i z róýnym natćýeniem.

Koúcióů katolicki nie byů tu czymú wyjŕtkowym. Marksistowski totalitaryzm zwalczaů ogólnie ludzkŕ cywilizacjć zastćpujŕc jŕ wůasnŕ i w tym celu tworzyů odpowiednie komórki aparatu bezpieczeństwa. Tak wićc mieliúmy departament zajmujŕcy sić Koúcioůem, obok którego funkcjonowaůy inne, majŕce 'pod opiekŕ' na przykůad pisarzy lub artystów. Metody byůy podobne, a wićc czasem sićgano po kij, a gdy dane úrodowisko pokorniaůo, podsuwano mu róýne marchewki. Zatem trudno tu mówiă o jednoznacznym zwalczaniu Koúcioůa albo literatury, gdyý ostatecznym celem komunistów byůo tworzenie ich zamienników, czyli czerwonego koúcioůa i czerwonej literatury.
Sam fakt przeúladowań danego úrodowiska nie jest ýadnym dowodem jego niezůomnoúci. W kategoriach niezůomnoúci moýna mówiă o indywidualnych ludziach, których jest tym mniej, im wićksze sukcesy osiŕga system. Jesli chodzi o urabianie úrodowisk literackich, to sukces komunistów osiagnŕů taki stopień, ýe niektórzy pisarze pomagali im nawet wtedy, gdy publikowali w drugim obiegu. Tak samo odsiadka w internacie nie jest dowodem sůusznoúci czyichú pogladów ani miarŕ jego zasůug. Nie inaczej rzecz wyglŕda jeúli chodzi o polski koúcióů - moýna na przykůad pokazaă,  ýe szykanowanie prymasa Wyszyńskiego nie byůo formŕ jego zwalczania, lecz próbŕ urobienia na poputczyka 'wůadzy ludowej'. Czy i tutaj komuniúci odnieúli sukces?
Ýeby odpowiedzieă na to pytanie, trzeba sobie uúwiadomiă waýnŕ rzecz: Czym innym jest moralna ocena poszczególnych ludzi, czym innym ocena ogólnej sytuacji, jakŕ pozostawiů po sobie sowietyzm. Fakty takie, jak wykończenie biskupa Kaczmarka, czy zamordowanie ksićdza Popieůuszki mogŕ úwiadczyă o jednostkowych poraýkach komunistów, lecz nie negujŕ ich sukcesów w urabianiu Koúcioůa jako caůoúci. Czy zniszczenie Kornela Makuszyńskiego ma úwiadczyă o nieskazitelnoúci na przykůad Brzechwy, albo o niezůomnoúci úrodowiska literackiego w PRL? Czy skazanie na niebyt Józefa Mackiewicza jest poraýkŕ sowieckiej machiny, czy jej sukcesem w oddziaůywaniu na polskŕ myúl politycznŕ i historycznŕ?
j


Oúrodkiem decyzyjnym w tej walce byůo
| kierownictwo PPR, póęniej PZPR. które powoůywaůo - na staůe lub doraęnie -
| specjalny sztab zwany Komisjŕ bŕdę Zespoůem do spraw Kleru, odpowiedzialny
| za politykć wyznaniowŕ państwa. Zespól, afiliowany przy Wydziale
| Administracyjnym KC PZPR. istniaů z pewnymi przerwami od stycznia 1949 r.
| do lat osiemdziesiŕtych. Byt powoůywany przez Sekretariat i Biuro
| Polityczne KC PZPR (kierowali nim m.in. Jakub Berman. Zenon Kliszko.
| Stanisůaw Kania). Po 1981 r. byůo to juý bardziej nieformalne ciaůo
| zwiŕzane z konkretnymi osobami z kierownictwa, tzw. Dyrektoriatem, jak
| Wojciech Jaruzelski. Czesůaw Kiszczak czy Kazimierz Barcikowski. Do 1956 r.
| wpůyw na dziaůalnoúă aparatu bezpieczeństwa wobec Koúcioůa mieli równieý
| doradcy sowieccy z Iwanem Sierowem na czele. Do realizacji swych zaůoýeń
| ideologicznych partia wykorzystywaůa struktury administracji państwowej.
| Gůównym wykonawcŕ tej polityki byůo Ministerstwo Administracji Publicznej,
| a od 1950 r. mocno powiŕzany z aparatem bezpieczeństwa Urzŕd do spraw
| Wyznań. (Politykć wyznaniowa koordynowaů poczŕtkowo Departament Wyznaniowy
| MAP i podlegůe mu wydziaůy spoůeczno-polityczne w urzćdach wojewódzkich. Po
| podpisaniu tzw. porozumienia z 14 IV 1950 r. mićdzy rzŕdem a Episkopatem
| Polski powoůano Urzŕd do spraw Wyznań (ustawa z 19 IV 1950 r.) z trzema
| wydziaůami: ogólnym, wyznania rzymskokatolickiego i wyznań
| nierzymskokatolickich oraz dwoma samodzielnymi referatami: nadzoru
| stowarzyszeń wyznaniowych i funduszu koúcielnego) Wspóůdziaůaůy z nim
| niemal wszystkie ministerstwa, chociaýby Ministerstwo Oúwiaty (kontrolujŕce
| nauczanie religii, dziaůalnoúă szkóů wyznaniowych oraz seminariów
| duchownych), Ministerstwo Finansów (prowadzŕce wobec Koúcioůa restrykcyjnŕ
| politykć podatkowŕ) czy Ministerstwo Budownictwa (utrudniajŕce zdobywanie
| materiaůów na budowć koúcioůów). Pierwszorzćdnŕ rolć odgrywaů aparat
| bezpieczeństwa, úciúle wykonujŕcy polecenia kierownictwa partyjnego.
| (Resort Bezpieczeństwa Publicznego zostaů powoůany wraz z powstaniem
| Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego 21 VII 1944 r. w Moskwie. Po
| powoůaniu l I 1945 r. Rzŕdu Tymczasowego RP przeksztaůciů sić w
| Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Dekretem Rady Państwa z 7 XII 1954
| r. w miejsce zlikwidowanego MBP powoůano Ministerstwo Spraw Wewnćtrznych
| oraz Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, który przejŕů zadania UB.
| Dekretem z 13 Xl 1956 r. zlikwidowano KdsBP. a pion nazwany Sůuýbŕ
| Bezpieczeństwa wůŕczono do MSW. W wojewódzkich i powiatowych komendach
| Milicji Obywatelskiej utworzono komórki organizacyjne SB. Na czele resortu
| stali: RBP-MBP - Stanisůaw Radkiewicz (1944-1954): KdsBP - Wůadysůaw
| Dworakowski (1954-1956). Edmund Pszczóůkowski (1956), MSW - Wůadysůaw Wicha
| (1954-1964). Mieczysůaw Moczar (1964-1968). Kazimierz Úwitaůa (1968-1971).
| Franciszek Szlachcic (1971) , Wiesůaw Ociepka (1971-1973). Stanisůaw
| Kowalczyk (1973-1980). Mirosůaw Milewski (1980-1981). Czesůaw Kiszczak
| (1981-1990)
|
| Stosowano represje administracyjne, karne, prowadzono walkć propagandowŕ, a
| dziaůania aparatu bezpieczeństwa koncentrowaůy sić na tzw. pracy
| operacyjnej. Terminem tym okreúlano "proces aktywnego i selektywnego
| ujawniania i rozpracowywania osób, faktów oraz zagadnień w celu
| zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania wrogiej dziaůalnoúci".
|
| Struktury aparatu bezpieczeństwa odpowiedzialne za walkć z religiŕ
|
| Od wrzeúnia 1945 r. w UB (potem SB) istniaůy piony wydzielone do walki z
| religiŕ (wczeúniej w ramach jednej sekcji lub wydziaůu zajmowano sić
| równieý innymi sprawami). W latach 1953-1956 oraz 1962-1989 komórki
| wyznaniowe funkcjonowaůy jako odrćbne departamenty resortu spraw
| wewnćtrznych.
|
| Sekcja III Wydziaůu I RBP - Wydziaů III Departamentu I MBP (20 grudnia 1944
| - 6 wrzeúnia 1945)
|
| Pierwszŕ jednostkŕ zajmujŕcŕ sić sprawami koúcielnymi w komunistycznym
| aparacie bezpieczeństwa byůa Sekcja III Wydziaůu I Resortu Bezpieczeństwa
| Publicznego. Po powstaniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1
| stycznia 1945 r. dotychczasowy Wydziaů I przyjŕů nazwć Departament I
| (kontrwywiad). Wydziaů III tego departamentu miaů sić zajmowaă m.in.
| zwalczaniem wrogiej agentury wúród duchowieństwa, inteligencji i můodzieýy.
| W wojewódzkich urzćdach bezpieczeństwa publicznego odpowiadaůy za to sekcje
| III wydziaůów I, a w powiatowych i miejskich - sekcje III referatów I.
|
| Sekcjŕ III Wydziaůu I RBP, a potem Wydziaůem III Departamentu I MBP
| kierowaůa Julia Brystygier ("Luna"-ciekawy pseudonim; po polsku znaczy
| "ksićýyc"),a dzień jej powoůania na stanowisko kierownika Sekcji III (20
| grudnia 1944 r.) moýna uznaă za poczŕtek dziaůalnoúci pierwszej komórki
| zajmujŕcej sić sprawami wyznaniowymi. (Julia Brystygier (Brystiger.
| Brystyger) z d. Prajs (Preiss) (1902-1975) - ur. w Stryju. W 1920 r. po
| ukończeniu gimnazjum we Lwowie rozpoczćta studia historyczne na
| uniwersytecie lwowskim. W 1926 r. obroniůa doktorat z filozofii, w natćpnym
| roku studiowaůa w Paryýu. W latach 1928-1929 nauczycielka historii w
| gimnazjum w Wilnie. Za udziaů w kierowaniu strajkiem nauczycielskim
| zwolniona z pracy i pozbawiona prawa nauczania. Z ruchem komunistycznym
| sympatyzowaůa od 1927 r. Po raz pierwszy aresztowana w 1931 r. i skazana na
| dwa tygodnie wićzienia. Od 1931 r. w Komunistycznej Partii Zachodniej
| Ukrainy. Ponownie aresztowana jesieniŕ 1932 r. i skazana na rok wićzienia.
| Po zwolnieniu dziaůaůa w ruchu komunistycznym, organizujŕc m.in. akcje
| masowe czy Kongres Pracowników Kultury we Lwowie. W 1937 r. aresztowana i
| skazana na dwa lata wićzienia. Po wybuchu II wojny pracowaůa w lwowskiej
| Radzie Zwiŕzków Zawodowych. W czerwcu 1941 r. ewakuowaůa sić do Charkowa,
| póęniej do Samarkandy. Na I Zjeędzie Zwiŕzku Patriotów Polskich w czerwcu
| 1943 r. wybrana do Zarzŕdu Gůównego, kilka dni póęniej objćůa stanowisko
| sekretarza Prezydium ZG. Po powrocie do kraju we wrzeúniu 1944 r. posůanka
| do Krajowej Rady Narodowej. Miesiŕc póęniej zostaůa przyjćta do PPR. Pracć
| w resorcie bezpieczeństwa rozpoczćůa 20 XII 1944 r. na stanowisku
| kierownika Sekcji III. Od 1 I 1945 r. kierownik Wydziaůu III Departamentu I
| MBP. od l X 1945 do 14 I 1950 r. p.o. dyrektor, a od 15 I 1950 do 31 VII
| 1954 r. dyrektor Departamentu V. od l VIII do 9 XII 1954 r. dyrektor
| Departamentu III MBP, od l I 1955 do 15 XI 1956 r. dyrektor Departamentu
| III KdsBP. Zwolniona z pracy w aparacie bezpieczeństwa 16 XI 1956 r. W 1957
| r. prokuratura wystŕpiůa z wnioskiem o pociŕgnićcie jej do
| odpowiedzialnoúci karnej - m.in. za bezprawie, jakie dziaůo sić w jej
| departamencie oraz w wewnćtrznym areszcie tego departamentu. Nie postawiono
| jej przed sŕdem podobno wobec sprzeciwu Wůadysůawa Gomuůki. Pracowaůa jako
| redaktor w Państwowym Instytucie Wydawniczym. Pod nazwiskiem Julia Prajs
| opublikowaůa powieúă "Krzywe litery". Pod koniec ýycia pod wpůywem
| franciszkanek z Lasek przyjćůa chrzest)
|
| Wydziaů V Departamentu V MBP (6 wrzeúnia 1945 - 9 stycznia 1953)
|
| Na mocy rozkazu nr 51 ministra bezpieczeństwa publicznego z 6 wrzeúnia 1945
| r. o reorganizacji MBP utworzono m.in. Departament V
| (spoůeczno-polityczny). Projekt jego struktury, opracowany dopiero w
| styczniu 1946 r., zostaů zatwierdzony rozkazem organizacyjnym ministra
| bezpieczeństwa publicznego nr 22 z 2 marca 1946 r.) W Departamencie V,
| zajmujŕcym sić zwalczaniem wrogich i szkodliwych dla interesu państwa
| partii, organizacji i ugrupowań politycznych", duchowieństwo miaů
| rozpracowywaă Wydziaů V. Poczŕtkowo skůadaů sić z trzech sekcji: Sekcja I -
| Obsůugi Koúcioůa Rzymskokatolickiego, Sekcja II - Obsůugi Koúcioůa
| Greckokatolickiego, Prawosůawnego, Ewangelickiego i innych, Sekcja III -
| Obsůugi Organizacji Religijnych". Sekcja II zaczćůa funkcjonowaă dopiero w
| końcu 1947 r. ( 1 XI 1947 r. powoůano kierownika Sekcji II - byů nim Karol
| Soplak; faktycznie sekcja ta zostaůa zorganizowana w 1948 r. )
|
| Sekcja III (zwana teý sekcjŕ organizacji masowych), choă istniaůa w etacie"
| od poczŕtku, faktycznie rozpoczćůa dziaůalnoúă w lipcu 1949 r. (Pierwszy
| kierownik Sekcji III Jan Wiewiórkowski peůniů swoje obowiŕzki od l VI 1949
| r.) Juý w grudniu 1946 r. powstaůa Sekcja IV. która zajmowaůa sić prasŕ
| katolickŕ oraz katolikami zaangaýowanymi politycznie, m.in. naleýŕcymi do
| Stronnictwa Pracy oraz grupy Dziú i jutro" (dok. nr 20).(Pierwszym
| kierownikiem Sekcji IV - od 16 XII 1946 r. - byů Kazimierz Jarosz )
|
| Od 1950 r. Wydziaů V zajmowaů sić juý wyůŕcznie zwalczaniem wrogiej
| dziaůalnoúci kleru" i byů podzielony na cztery sekcje: I - katolicki kler
| úwiecki", II - kler zakonny", III - katolickie organizacje masowe" i IV -
| postćpowe ruchy katolickie" ( Nowy podziaů etatów, a tym samym - zadań
| poszczególnych wydziaůów i sekcji Departamentu V MBP zostaů zatwierdzony
| rozkazem organizacyjnym z 24 XII 1949 r. i obowiŕzywaů od 15 I 1950 r.)
| Formalnie 30 czerwca 1952 r., a faktycznie we wrzeúniu tr. powstaůa Sekcja
| V - sekcja zakonów ýeńskich". Sprawy innych Koúcioůów i zwiŕzków
| wyznaniowych przejćůa Sekcja IV Wydziaůu III, a úrodowiska i organizacje
| mniejszoúci narodowych rozpracowywaůa Sekcja III tego wydziaůu.
|
| Po powoůaniu Departamentu V jesieniŕ 1945 r. tworzono wydziaůy V w
| wojewódzkich urzćdach bezpieczeństwa publicznego (sprawami wyznaniowymi
| zajmowaůy sić sekcje V tych wydziaůów) oraz sekcje V w urzćdach powiatowych
| i miejskich. Od 1950 r. sprawy innych Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych
| naleýaůy na szczeblu wojewódzkim do sekcji III wydziaůów V.
|
| Organizatorem Departamentu V, a póęniej dyrektorem przez caůy okres jego
| istnienia byůa Julia Brystygier. Uwaýano jŕ za szarŕ eminencjć MBP i mózg
| wszelkich dziaůań wymierzonych w religić, choă formalnie Wydziaůem V
| kierowat bezpoúrednio wicedyrektor Departamentu V. Stanowisko naczelnika
| Wydziaůu V piastowali: Henryk Chmielewski (p.o. naczelnik od 21 marca 1946
| do 30 czerwca 1946 r.). Franciszek Piŕtkowski (od l wrzeúnia 1947 do 14
| grudnia 1947 r.) oraz Józef Dziemidok (p.o. naczelnik od 15 grudnia 1947 do
| 30 czerwca 1948 r., naczelnik od l lipca 1948 do 19 marca 1953 r.).
|
| W 1948 r. Wydziaů V Departamentu V MBP zatrudniaů zaledwie dwunastu
| pracowników operacyjnych, wydziaůy V wojewódzkich urzćdów bezpieczeństwa
| publicznego (wszystkie sekcje -w tym V) 501 osób. a referaty V w urzćdach
| powiatowych - 912 osób.
|
| Departament XI MBP (9 stycznia 1953 - 7 grudnia 1954)
|
| Rozkazem organizacyjnym nr 02 z 9 stycznia 1953 r. minister bezpieczeństwa
| publicznego utworzyů specjalny Departament XI do walki z wrogŕ
| dziaůalnoúciŕ zwiŕzków wyznaniowych. Z dniem 15 stycznia powoůano dyrektora
| i naczelników czterech wydziaůów. ( Kaýdy wydziaů podzielony byů na trzy
| sekcje. W lipcu 1954 r. utworzono jeszcze Wydziaů Ogólny). Wydziaůy te nie
| przejćůy automatycznie zadań zlikwidowanych sekcji Wydziaůu V Departamentu
| V MBP. Zakres ich pracy wyglŕdaů nastćpujŕco: Wydziaů I - kler úwiecki,
| Wydziaů II - zakony. Wydziaů III - organizacje religijne oraz
| stowarzyszenia katolików úwieckich. Wydziaů IV - inne wyznania. Wydziaůy
| podzielone byůy na sekcje. Na szczeblu wojewódzkim powoůano wydziaůy XI z
| odpowiednimi sekcjami. Na czele Departamentu XI stanŕů půk Karol
| Wićckowski, dotychczasowy wicedyrektor Departamentu V. ( Karol Wićekowski -
| oficer sowiecki biaůoruskiego pochodzenia, przeszkolony przez NKWD.
| zrzucony jako skoczek spadochronowy na tereny polskie do sowieckiej
| partyzantki. Od listopada 1945 r. w UB. Bliski wspóůpracownik Julii
| Brystygier. zajmowaů coraz wyýsze stanowiska w podlegůym jej
|
| Departamencie V MBP - od 31 VII do 15 XII 1946 r. zastćpca naczelnika
| Wydziaůu I: od 16 XII 1946 do 30 IV 1947 r. zastćpca naczelnika Wydziaůu II
| oraz p.o. naczelnik, a od l V 1947 do 31 XII 1949 r. naczelnik tego
| wydziaůu: od l V 1950 do 14 I 1953 r. wicedyrektor Departamentu V )
|
| Departament VI KdsBP (7 grudnia 1954 - 27 listopada 1956)
|
| Po rozwiŕzaniu MBP na bazie Departamentu XI - formalnie dopiero rozkazem nr
| 018 z 11 marca 1955 r. - powoůano Departament VI Komitetu do spraw
| Bezpieczeństwa Publicznego, podzielony na cztery wydziaůy (te zaú na
| sekcje). Na szczeblu wojewódzkim wydziaůy VI dzieliůy sić na sekcje, a w
| niektórych powiatowych urzćdach do spraw bezpieczeństwa publicznego
| funkcjonowaůy odpowiednie referaty. Podziaů zadań zostaů nieco
| zmodyfikowany: Wydziaů I Departamentu VI prowadziů walkć z wrogŕ
| dziaůalnoúciŕ uprawianŕ przez czůonków kurii biskupich, kapituů
| diecezjalnych i seminariów duchownych oraz ksićýy i aktywu úwieckiego
| zwiŕzanego we wrogiej robocie z ww. instancjami". Wydziaů II zajmowaů sić
| zakonami, Wydziaů III tzw. klerem doůowym (dziekanami, proboszczami,
| wikariuszami, kapelanami) oraz wspóůdziaůajŕcymi z nim osobami úwieckimi, a
| Wydziaů IV dziaůalnoúciŕ pozostaůych Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych.
|
| Poczŕtkowo ( l stycznia 1955 - 31 maja 1955 r.) Departamentem VI kierowaů
| Karol Wićckowski, a od poůowy 1955 r. Józef Dziemidok. (Józef Dziemidok -
| od maja 1945 r. w UB. najpierw w Poznaniu jako referent, a nastćpnie p.o.
| zastćpca naczelnika WUBP: od 15 XII 1947 r. w MBP jako zastćpca naczelnika
| i jednoczeúnie p.o. naczelnik Wydziaůu V Departamentu V. od l VII 1948 r.
| naczelnik Wydziaůu V. od 20 III 1953 r. wicedyrektor Departamentu Xl: od l
| I 1955 r. wicedyrektor Departamentu VI KdsBP. od l VI 1955 r. dyrektor tego
| departamentu; od 28 XI 1956 r. zastćpca dyrektora Departamentu III MSW. od
| 10 X 1957 r. zastćpca dyrektora Centralnego Archiwum MSW: od 11 V 1959 r.
| II zastćpca komendanta MO ds. SB m.st. Warszawy. Zwolniony 15 IV 1964 r.) Z
| ramienia kierownictwa KdsBP sprawy Koúcioůa nadzorowaů Antoni Alster.
| (Antoni Alster - od 10 XII 1954 r. I zastćpca przewodniczŕcego KdsBP. od 11
| XII 1956 r. podsekretarz stanu w MSW. Odwoůany 4 V 1962 r. )
|
| Wydziaů V Departamentu III MSW (27 listopada 1956 - 9 czerwca 1962)
|
| Po wcieleniu KdsBP do MSW przez blisko szeúă lat pion wyznaniowy Sůuýby
| Bezpieczeństwa funkcjonowaů w ramach najbardziej rozbudowanego Departamentu
| III MSW, którego zadaniem byůa walka z dziaůalnoúciŕ antypaństwowŕ. Wydziaů
| V tego departamentu odpowiadaů za zwalczanie wrogiej dziaůalnoúci Koúcioůa"
| .Wydziaů V wykonywaů zadania zlikwidowanego Departamentu VI KdsBP. Nic byt
| podzielony na sekcje, ale prawdopodobnie na tzw. grupy
| obiektowo-zagadnieniowe oraz grupy problemowe. W komendach wojewódzkich MO
| dziaůaůy grupy V wydziaůów III.
|
| Departament III miaů swoje odpowiedniki w terenie - wydziaůy w pionie
| Sůuýby Bezpieczeństwa komend wojewódzkich MO i referaty w komendach
| powiatowych. W okresie, kiedy sprawy Koúcioůa i zwiŕzków wyznaniowych
| leýaůy w gestii Departamentu III, jego dyrektorem byů Zbigniew Paszkowski,
| (Zbigniew Paszkowski - od l VII 1945 r. zastćpca kierownika WUBP w Ůodzi,
| od 13 I 1946 r. szef UBP m.st. Warszawy, od l I 1953 r. starszy inspektor
| Inspektoratu Ministra Bezpieczeństwa Publicznego, od l VIII 1954 r.
| kierownik Inspektoratu Wiejskiego MBP. od l IV 1955 r. sekretarz KdsBP, 28
| XI 1956 r. dyrektor Departamentu III MSW. Odwoůany 15 IV 1963 r.) a
| naczelnikiem Wydziaůu V půk Stanisůaw Morawski. (Stanisůaw Morawski - w
| lipcu 1944 r. rozpoczŕů prace w KM MO w Lublinie. Od wrzeúnia 1944 r. w
| lubelskim UB: od 15 VII 1946 r. w Departamencie V MBP. gdzie po kolejnych
| awansach zostaů zastćpcŕ naczelnika Wydziaůu V (l III 1951 - 14 I 1953 r.).
| Po powoůaniu Departamentu XI naczelnik Wydziaůu I. nastćpnie od l V 1955 r.
| wicedyrektor Departamentu VI KdsBP, od 28 XI 1956 do 9 X 1957 r. naczelnik
| Wydziaůu V Departamentu III MSW. Awansowaů na zastćpcć dyrektora
| Departamentu III, od 15 VI 1962 r. peůniů równoczeúnie obowiŕzki dyrektora
| Departamentu IV MSW. Od l VII 1962 do l XI 1971 r. dyrektor Departamentu
| IV. nastćpnie do 17 XII 1973 r. dyrektor Departamentu III. potem dyrektor
| Biura Historycznego MSW. 15 IV 1975 r. przekazany do dyspozycji dyrektora
| Departamentu Kadr MSW). Zgodnie z zarzŕdzeniem z 8 grudnia 1956 r. sprawy
| m.in. Departamentu III, Biura B" i ..W" podlegaůy wiceministrowi Antoniemu
| Alsterowi.
|
| W styczniu 1962 r. sprawami kleru zajmowaůo sić w kraju - poza powiatami -
| 260 pracowników Sůuýby Bezpieczeństwa.
|
| Departament IV MSW (9 czerwca 1962 - 24 sierpnia 1989)
|
| 9 czerwca 1962 r. na podstawie zarzŕdzenia organizacyjnego nr 062 ministra
| spraw wewnćtrznych utworzono osobny Departament IV do walki z wrogŕ
| dziaůalnoúciŕ Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych. Wydziaůy IV w komendach
| wojewódzkich MO powstaůy na mocy zarzŕdzenia organizacyjnego nr 083 z 4
| lipca 1962 r. ( Departament IV zostaů zorganizowany 15 VI 1962 r.) W skůad
| Departamentu IV wchodziůy poczŕtkowo trzy wydziaůy: I, II i III. W 1963 r.
| powoůano Wydziaů IV, w 1971 r. Wydziaů V . Ich zadania pozostaůy w
| zasadniczej postaci niezmienione do 1984 r. Dwa wydziaůy zajmowaůy sić
| bezpoúrednio klerem - Wydziaů I klerem úwieckim (kurialistami, klerem
| parafialnym, profesorami i wykůadowcami KUL i ATK, wyýszych seminariów
| duchownych, studentami i alumnami), a takýe osobami úwieckimi
| kontaktujŕcymi sić z klerem úwieckim, a Wydziaů V klerem zakonnym
| (kurialistami, klerem parafialnym, profesorami i wykůadowcami KUL, ATK,
| WSD, studentami i alumnami zakonnikami) oraz osobami úwieckimi
| kontaktujŕcymi sić z zakonnikami. Dziaůania operacyjne Wydziaůu II
| dotyczyůy stowarzyszeń katolickich, m.in. Stowarzyszenia PAX, úrodowiska
| Znak, klubów inteligencji katolickiej, Chrzeúcijańskiego Stowarzyszenia
| Spoůecznego, aktywu úwieckiego i duszpasterstw stanowo-zawodowych.
| Úwiadkowie Jehowy oraz inne wyznania nierzymskokatolickie byůy
| zarezerwowane dla Wydziaůu III. Wydziaů IV wykonywaů zadania
| analityczno-informacyjne. W komendach wojewódzkich MO funkcjonowaůy
| wydziaůy IV, a w nich grupy, a potem sekcje (dok. nr 78).
|
| 19 listopada 1973 r. na mocy zarzŕdzenia organizacyjnego ministra spraw
| wewnćtrznych nr 092/Org powoůano nowa komórkć w Departamencie IV -
| Samodzielnŕ Grupć "D" do szeroko pojćtych specjalnych dziaůań
| dezintegracyjnych wúród duchowieństwa i úrodowisk úwieckich zwiŕzanych z
| Koúcioůem. Zasadniczo Grupa "D" koordynowaůa dziaůania operacyjne wobec
| Koúcioůa prowadzone przez wszystkie wydziaůy pionu IV SB. (Organizatorem
| Grupy D" byů dyrektor Departamentu IV půk Konrad Straszewski. jej szefami
| zaú kolejno: Zenon Půatek. Tadeusz Grunwald (od 15 VI 1977 r. jako
| naczelnik Wydziaůu VI), Grzegorz Piotrowski, Wiesůaw Fenicki, Romuald
| Bćdziak oraz Robert Szczepański). Na podstawie zarzŕdzenia ministra spraw
| wewnćtrznych nr 029/Org z 15 czerwca 1977 r. Samodzielnŕ Grupć "D"
| przeksztaůcono w Wydziaů VI Departamentu IV MSW, który prowadziů i
| koordynowaů aktywne i kompleksowe przedsićwzićcia specjalne majŕce na celu
| ograniczenie i likwidacjć politycznie negatywnych dziaůań kleru". Na
| szczeblu komend wojewódzkich MO tworzono sekcje VI w wydziaůach IV.
|
| W lutym 1981 r. Departament IV przestaů byă wyůŕcznie pionem wyznaniowym,
| gdyý na mocy zarzŕdzenia ministra spraw wewnćtrznych nr 005/81
| podporzŕdkowano mu zagadnienia zwiŕzane z ochronŕ operacyjnŕ kompleksu
| gospodarki ýywnoúciowej. (Po reorganizacji w Departamencie IV znajdowaůo
| sić osiem wydziaůów prowadzŕcych dziaůania operacyjne, w tym szeúă w
| úrodowiskach koúcielnych: Wydziaů I rozpracowywaů kler úwiecki i niektóre
| osoby úwieckie, uczelnie koúcielne - KUL. ATK. wyýsze seminaria duchowne;
| Wydziaů II - czůonków zarzŕdów- gůównych i wojewódzkich Stowarzyszenia PAX,
| ChSS. klubów inteligencji katolickiej oraz zwiŕzane z nimi redakcje;
| Wydziaů III - ewangelików augsburskich, adwentystów dnia siódmego.
| Zjednoczony Koúcióů Ewangelicki. Úwiadków Jehowy, grekokatolików, inne
| wyznania; Wydziaů V - kler zakonny, braci zakonnych i nowicjuszy; Wydziaů
| IV byů analityczno-informacyjny: Wydziaů VI prowadziů dziaůania
| dezintegracyjne. Tzw:. sektor wiejski skůadaů sić z dwóch wydziaůów - VII i
| VIII. a w 1983 r. powstaů jeszcze Wydziaů IX. kontrolujŕcy dziaůalnoúă
| opozycyjnŕ na wsi. Na mocy zarzŕdzenia ministra spraw wewnćtrznych nr
| 0124/Org z 30 XI 1984 r. z Departamentu IV wydzielono wydziaůy VII-IX
| zajmujŕce sić zagadnieniami zwiŕzanymi z rolnictwem, które weszůy w skůad
| nowego Departamentu VI MSW). W końcu 1984 r. Departament IV wróciů w
| caůoúci do pionu koúcielnego, a zgodnie z zarzŕdzeniem ministra spraw
| wewnćtrznych nr 0067/84 z 30 listopada 1984 r. nastŕpiůa m.in. zmiana
| numeracji wydziaůów - dotychczasowy Wydziaů VI przeksztaůcono w Wydziaů IV.
| Tć reorganizacjć wiŕzano dotŕd z uczestnictwem funkcjonariuszy Wydziaůu VI
| w zabójstwie ks. Jerzego Popieůuszki. (Jak czytamy w raporcie sporzŕdzonym
| na potrzeby tzw. Komisji Rokity. ..na podstawie rozmów z byůymi
| pracownikami Departamentu IV MSW moýna wnosiă, ýe zmiany te miaůy na celu
| zamazanie poprzedniej struktury i utrudnienie ewentualnych badań
| dziaůalnoúci tego pionu") W rzeczywistoúci przygotowywano jŕ juý w poůowie
| 1984 r. (Opracowana w lipcu 1984 r. koncepcja zakůadaůa likwidacjć
| Departamentu IV i utworzenie zamiast niego Departamentu IV" i VI. W zwiŕzku
| z tym zadania dotychczasowego Wydziaůu VI przejŕů Wydziaů IV ). Po zmianach
| z końca 1984 r. w skůad Departamentu IV MSW wchodziůo szeúă wydziaůów, w
| sumie 106 stanowisk. W nowym departamencie Wydziaů I prowadziů prace
| analityczne i informacyjne dotyczŕce gůównych kierunków dziaůań Koúcioůa
| katolickiego i innych wyznań (podkreúlano, ýe sŕ one konieczne do
| opracowywania rozwiŕzań w polityce wyznaniowej państwa); Wydziaů II
| prowadziů dziaůalnoúă operacyjnŕ w centralnych strukturach Koúcioůa
| (Episkopat, prymas, misja Watykanu w Polsce itp.), równieý koordynowaů
| przedsićwzićcia wobec kurii diecezjalnych, wyýszych uczelni katolickich i
| seminariów duchownych w skali kraju; Wydziaů III zajmowaů sić strukturami
| kierowniczymi zakonów mćskich i ýeńskich; Wydziaů IV organizowaů dziaůania
| przeciwko duszpasterstwom akademickim i zawodowym, do jego zadań naleýaůo
| równieý ..zwalczanie wrogich i antysocjalistycznych dziaůań i zamierzeń"
| oraz ..organizowanie i koordynacja dziaůań specjalnych w skali kraju" -
| czyli nadal dziaůania dezintegracyjne; Wydziaů V opiekowaů sić
| stowarzyszeniami katolickimi (Stowarzyszenie PAX, ChSS. Polski Zwiŕzek
| Katolicko-Spoleczny, kluby inteligencji katolickiej); Wydziaů VI prowadziů
| rozpoznanie Koúcioůów i wyznań nierzymskokatolickich, a takýe staraů sić
| przeciwstawiă ich dziaůalnoúă hierarchii Koúcioůa rzymskokatolickiego.
|
| Przez blisko trzydzieúci lat funkcjonowania Departamentu IV na jego czele
| staůo siedmiu dyrektorów: Stanisůaw Morawski (p.o. 15-30 czerwca 1962 r.,
| dyrektor od l lipca 1962 do 31 paędziernika 1971 r.), Zenon Goroński (l
| listopada 1971 - 30 listopada 1974 r.), Konrad Straszewski (l grudnia 1974
| - 27 listopada 1981 r.), Zenon Půatek (16 grudnia 1981- 2 listopada 1984
| r.), Czesůaw Wiejak (1-15 listopada 1984 r.), Zygmunt Baranowski (15
| listopada 1984 - 15 czerwca 1985 r.), Tadeusz Szczygieů (15 czerwca 1985 -
| 28 sierpnia 1989 r.).
|
| Obsada personalna pionu IV stale rosůa -jedynie w wydziaůach IV komend
| wojewódzkich MO (bez centrali) w 1975 r. pracowaůo 887 osób, w 1976 r. -
| 946, w 1977 r. - 1003, w 1978 r. - 1088, w 1979 r. - 1159, w 1980 r. -1169,
| w 1981 r. - 2460". W 1981 r. Departament IV zatrudniaů 129 osób (dok. nr
| 114).
|
| Departament Studiów i Analiz MSW (24 sierpnia 1989 - 31 lipca 1990)
|
| Na podstawie zarzŕdzenia ministra spraw wewnćtrznych nr 075/89 z 24
| sierpnia 1989 r. zamiast Departamentu IV oraz Biura Studiów SB MSW
| utworzono Departament Studiów i Analiz MSW, podzielony na trzy zespoůy.
| Zespóů I miaů kontynuowaă zadania Biura Studiów SB, Zespóů II -
| Departamentu IV MSW, w skůad Zespoůu III weszůa natomiast Grupa
| Operacyjno-Sztabowa Szefa SB MSW (dok. nr 121). Dyrektorem Departamentu
| Studiów i Analiz byů od 28 sierpnia 1989 do 3 kwietnia 1990 r. Tadeusz
| Szczygieů, jego nastćpcŕ do 31 lipca 1990 r. - Stanisůaw Stćpień.
|
| Sůuýebna rolć wobec pionów operacyjnych aparatu bezpieczeństwa odgrywaůy
| sůuýby zajmujŕce sić technikŕ operacyjnŕ (pion T"), kontrolŕ (perlustracjŕ)
| korespondencji (pion "W"), obserwacjŕ (pion "B") oraz ewidencjŕ operacyjnŕ
| (pion "C").
|
| Pion "T" - Pion techniki operacyjnej wykorzystywaů podsůuch telefoniczny
| (PT), podsůuch pokojowy (PP), podglŕd fotograficzny (PF). podglŕd
| dokumentowany filmowo (PDF), tajne przeszukanie (TP).W 1971 r. w
| Departamencie Techniki MSW pracowaůo 740 osób. W latach 1977-1981 w
| wydziaůach "T" komend wojewódzkich MO w caůym kraju zatrudniano powyýej
| 1100 osób, w Departamencie Techniki natomiast w 1981 r. byůy 974 etaty.
|
| Pion "W" - Biuro "W" MSW, zajmujŕce sić perlustracjŕ korespondencji gůównie
| przez osoby zaufane oraz tajnych wspóůpracowników zatrudnionych na poczcie
| miaůo dostćp do korespondencji, w której wyszukiwano przesyůki interesujŕce
| pod wzglćdem operacyjnym. Na szczeblu wojewódzkim dziaůaůy wydziaůy "W",
| które w latach siedemdziesiŕtych zatrudniaůy kilkaset osób (658 w 1975 r.,
| 830 w 1979 r.)
|
| Pion "B" - zajmujŕcy sić organizowaniem i prowadzeniem tajnej obserwacji
| (czyli inwigilacji), wywiadów oraz udzielaniem pomocy innym jednostkom
| operacyjnym - np. dotyczŕcej aresztów, rewizji. zasadzek. Na szczeblu
| wojewódzkim obserwacjŕ zajmowaůy sić wydziaůy "B", które w latach
| siedemdziesiŕtych zatrudniaůy ponad 1500 funkcjonariusz}. W centrali - w
| Biurze "B" - w 1981 r. byůo 950 etatów".
|
| Pion "C" - prowadziů m.in. kartotekć zagadnieniowŕ, zawierajŕcŕ informacje
| o osobach rozpracowywanych i wspóůpracownikach UB-SB, kartotekć czynnej i
| wyeliminowanej agentury, archiwizowaů akta wytworzone w centrali MSW,
| opracowywaů informacje statystyczne i sprawozdawcze dotyczŕce spraw i
| ewidencji operacyjnej prowadzonej w pionie "C". W województwach istniaůy
| wydziaůy "C",zatrudniajŕce kilkaset osób (434 w 1975 r., 556 w 1981 r.).
| Bardziej rozbudowana byůa centrala - w 1981 r. Biuro "C" dysponowaůo 654
| etatami.
|
| Ze wzglćdu na skalć oraz rangć problemu walka z ""wrogŕ" dziaůalnoúciŕ
| Koúcioůa katolickiego oraz innych Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych miaůa
| byă zadaniem caůego aparatu bezpieczeństwa, dlatego poza wydzielonym pionem
| koúcielnym zajmowaůo sić niŕ kilka innych departamentów lub wydziaůów. Na
| przykůad w Departamencie V MBP Wydziaů IV zajmowaů sić organizacjami
| můodzieýowymi, a w 1948 r. gůównym kierunkiem jego dziaůania byůo
| rozpracowanie akademickich organizacji katolickich. W Departamencie I MSW,
| jednostce upowaýnionej do organizowania wywiadu za granicŕ, duýe znaczenie
| przywiŕzywano do dziaůań przeciwko Watykanowi. Rozpracowywano oúrodki
| watykańskie - Sekretariat Stanu, Kongregacjć do spraw Biskupów. Sekretariat
| do spraw Niewierzŕcych, Sekretariat Synodu Biskupów, Papieskŕ Akademić
| Dyplomatycznŕ, kurie generalne jezuitów, dominikanów, franciszkanów,
| salezjanów. Interesowano sić równieý koúcielnymi oúrodkami polonijnymi,
| episkopatami RFN. USA, Francji i krajów Beneluksu oraz centralami
| organizacji katolickich i ewangelickich w RFN.
|
| Dziaůaniami wywiadowczymi przeciwko Watykanowi zajmowaů sić Wydziaů VI tego
| departamentu, a po zmianie numeracji w 1978 r. Wydziaů III. Poza tym pion
| wyznaniowy wspóůpracowaů z Departamentem II (kontrwywiad) i III (walka z
| opozycjŕ). Departamentem Spoůeczno-Administracyjnym MSW czy Biurem
| Paszportów i Dowodów Osobistych. Szczególny charakter miaůa wspóůpraca z
| pionem úledczym - w trakcie úledztwa operacyjnego wspólnie ukůadano tzw.
| pytajniki. Poza tym pion úledczy przesyůaů do odpowiednich komórek odpisy
| protokoůów przesůuchań i umoýliwiaů prowadzenie przesůuchań przez
| funkcjonariuszy pionu koúcielnego.
|
| Organy bezpieczeństwa korzystaůy takýe ze wsparcia innych jednostek aparatu
| represji. Jednŕ z nich byůa Milicja Obywatelska (dok. nr 43). W zarzŕdzeniu
| MSW z 24 lutego 1959 r. przypominano milicji o obowiŕzku udzielania pomocy
| Sůuýbie Bezpieczeństwa w walce z "nieprzejednanŕ wrogŕ dziaůalnoúciŕ
| hierarchii koúcielnej, kleru úwieckiego i aktywu katolickiego"
|
| Walkć z Koúcioůem prowadziů takýe niezaleýnie kontrwywiad wojskowy.
|
| Praca operacyjna - wytyczne i kierunki dziaůania
|
| Praca operacyjna aparatu bezpieczeństwa w poczŕtkowym okresie byůa
| prowadzona zgodnie z instrukcjŕ MBP z 13 lutego 1945 r., wydanŕ przez
| dyrektora Departamentu I ppůk. Romana Romkowskiego."Instrukcja (tymczasowa)
| o pozyskaniu, pracy i ewidencji agenturalno-informacyjnej sieci" mówiůa
| m.in. o wyborze kandydatów do pracy agenturalnej, sposobach prowadzenia
| werbunku, pracy z agenturŕ, nagradzaniu jej oraz prowadzeniu teczki agenta.
|
| Rozproszone i doraęne dziaůania aparatu bezpieczeństwa próbowano
| uporzŕdkowaă i ukierunkowaă w paędzierniku 1947 r.
|
| Podjćcie decyzji o rozpoczćciu ofensywy wobec Koúcioůa naleýy wiŕzaă z
| rozbiciem Polskiego Stronnictwa Ludowego, wystŕpieniem Wůadysůawa Gomuůki
| na kwietniowym plenum Komitetu Centralnego PPR (mówiů o "walce o rzŕd
| dusz") oraz wrzeúniowym spotkaniem przedstawicieli partii komunistycznych w
| Szklarskiej Porćbie.
|
| W paędzierniku 1947 r. w referacie Walka z ofensywŕ kleru dyrektor
| Departamentu V Julia Brystygier wskazaůa gůówne kierunki pracy operacyjnej:
|
| a) ujawnianie udziaůu ksićýy w podziemiu,
|
| b) zdobywanie agentury w úrodowisku otaczajŕcym i gospodarczo zwiŕzanym z
| ksićými i zakonnikami,
|
| c) poznawanie i kontrola baz materialnych kleru i jego instytucji
| wychowawczych,
|
| d) przeciwdziaůanie powiŕzaniom kleru ze úrodowiskiem endeckim, ludowym,
| wiciowym i innymi,
|
| e) likwidowanie wpůywów kleru wúród robotników,
|
| f) niedopuszczanie do masowych imprez koúcielnych,
|
| g) rugowanie prasy katolickiej (zmniejszenie przydziaůów papieru, represje
| wobec wydawców).
|
| Charakterystyczne dla tego okresu jest najpierw wŕskie, a póęniej stopniowo
| rozszerzajŕce sić okreúlenie wroga na polu wyznaniowym. Poczŕtkowo byli nim
| gůównie duchowni - stronnicy podziemia, nastćpnie ksićýa prefekci i
| moderatorzy, a w końcu 1947 r. obiektem do rozpracowania ("figurantem")
| byůo juý caůe duchowieństwo katolickie.
|
| Nastćpne lata przyniosůy dokůadne wskazówki, jak prowadziă pracć operacyjnŕ
| dotyczŕcŕ konkretnych rodzajów aktywnoúci Koúcioůa. W 1948 r. Departament V
| MBP wydaů co najmniej osiem instrukcji, m.in. w sprawie kolćdy (dok. nr 5),
| obecnoúci duchowieństwa w szkoůach (dok. nr 6). uroczystoúci i akcji
| koúcielnych zwiŕzanych z rocznicŕ "cudu nad Wisůŕ" (dok. nr 7) oraz IV
| Tygodniem Miůosierdzia Caritas (dok. nr 8). Jedna z instrukcji dotyczyůa
| nastawienia agentur) na Konferencjć Episkopatu". O tym, jak duýŕ wagć
| przywiŕzywano w tym czasie do budowy siatki tajnych wspóůpracowników w
| úrodowisku koúcielnym, úwiadczy choăby projekt instrukcji "w sprawie
| werbunku agentury w szeregach kleru katolickiego" opracowany 26 lipca 1949
| r." (dok. nr 14). Omówiono tam typowanie kandydatów na werbunek (zarówno
| wúród kleru úwieckiego, jak i zakonnego), przygotowanie i przeprowadzenie
| werbunku oraz pracć z "agenturŕ klerykalnŕ". Na uwagć zasůuguje przemyúlany
| podziaů werbowanych. Na informatorów naleýaůo pozyskiwaă duchownych
| sprawujŕcych odpowiedzialne stanowiska (dziekanów, kurialistów). Zwykli
| ksićýa (proboszczowie wiejscy, wikarzy) mieli byă z kolei masowo werbowani
| do czynnej wspóůpracy; ich zadaniem nie byůo udzielanie informacji z
| terenu", ale np. sabotowanie zarzŕdzeń biskupów przez nieodczytywanie w
| caůoúci listów pasterskich, nierozwijanie na terenie swoich parafii
| organizacji masowych, pomoc w zwalczaniu band i aktów sabotaýu". Na agentów
| inspiratorów, wykonujŕcych zadania pozytywne" naleýaůo typowaă kanoników i
| praůatów kapituůy, profesorów seminariów duchownych i wydziaůów teologii
| oraz proboszczów wićkszych parafii miejskich.
|
| Nacisk na pozyskiwanie agentury wynikaů z ogromu zadań, jakie postawiono
| przed pionem wyznaniowym.
|
| W 1949 r. Wydziaů V Departamentu V rozpracowywaů m.in. Episkopat Polski i
| jego komisje, kurie biskupie, 46 zakonów i zgromadzeń zakonnych mćskich.
| Caritas. sodalicje mariańskie, dziaůaczy katolickich oraz siedem innych
| Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych. Za "obiekty nierozpracowane" uznano
| jeszcze m.in. 62 zakony i zgromadzenia ýeńskie, czternaúcie Koúcioůów i
| zwiŕzków wyznaniowych oraz prasć katolickŕ (dok. nr 20).
|
| Kierownictwo Departamentu V mogůo juý jednak w tym czasie mówiă o
| "zrobieniu powaýnego kroku naprzód w pracy agenturalno-operacyjnej na
| odcinku kleru". Uznano, ýe urzćdom bezpieczeństwa ůatwiej jest pracowaă w
| sytuacji, kiedy "partia przeszůa do ofensywy w stosunku do kleru, kiedy
| zaznaczajŕ sić rysy i pćknićcia w obozie katolickim". Z informacji z 27
| paędziernika 1949 r. o pracy agenturalno-operacyjnej Departamentu V MBP i
| jego odpowiedników wynika, ýe w pierwszej poůowie 1949 r. dokonano lepszego
| rozeznania úrodowiska koúcielnego (podkreúlono, ýe wszyscy ksićýa byli
| zewidencjonowani i mieli swoje charakterystyki w UB). Przyczyniůa sić do
| tego tzw. akcja sierpniowa (czyli wyjazdy pracowników Departamentu V w
| teren), która "zmobilizowaůa urzćdy do szturmowej pracy na odcinku kleru".
| Za waýne osiŕgnićcie uznano przeprowadzenie "pierwszych szerszych akcji
| politycznych wúród kleru". Wskazano ponadto, ýe naleýy:
|
| 1. Úmiaůo kontynuowaă werbunki wúród wyýszego kleru, sićgajŕc do
| najbardziej wpůywowych osób i dygnitarzy koúcielnych;
|
| 2. Skoncentrowaă sić na wszechstronnym i gůćbokim rozpracowaniu kurii
| biskupich;
|
| 3. Wziŕă w systematyczne rozpracowanie zakony odgrywajŕce najwaýniejszŕ
| rolć politycznŕ i wywiadowczŕ (jezuici, zmartwychwstańcy, paulini,
| dominikanie);
|
| 4. Przeprowadzaă liczne werbunki w organizacjach katolickich, w pierwszym
| rzćdzie w Caritasie, docieraă do wćzůowych ogniw tych organizacji".
|
| Wspomniane "akcje polityczne" UB to tworzenie ruchu ksićýy lojalnie
| ustosunkowanych do wůadzy komunistycznej (nazwano to "montowaniem róýnych
| form dywersji politycznej na terenie kleru"). Choă juý w 1947 r. padaůy
| hasůa o "róýniczkowaniu kleru", to pomysů nabraů aktualnoúci podczas
| konferencji 12 marca 1949 r., kiedy wicedyrektor Departamentu V půk Henryk
| Chmielewski mówiů o szybkim rozpracowaniu, a nastćpnie rozbiciu wewnćtrznym
| duchowieństwa przez utworzenie tzw. agentury interwencyjnej w celu "wbicia
| klina w jednolity front szeregu kleru". Faktycznie rozwój ruchu ksićýy
| patriotów nastŕpiů po przejćciu przez wůadze państwowe koúcielnej
| organizacji charytatywnej Caritas w styczniu 1950 r. (utworzono wówczas
| Zrzeszenie Katolików "Caritas"). W latach 1952-1953 koůa ksićýy przy
| Zwiŕzku Bojowników o Wolnoúă i Demokracjć zrzeszaůy juý okoůo tysiŕca
| duchownych. Aparat bezpieczeństwa nadzorowaů i wspomagaů ich dziaůalnoúă
| oraz staraů sić rozbudowywaă ten ruch, zwany "koniem trojańskim w polskim
| Koúciele" (dok. nr 22, 25). Organizowano równieý pracć Zrzeszenia Katolików
| "Caritas" (dok. nr 21, 23), starajŕc sić jednak zachowaă pozory jego
| niezaleýnoúci od aparatu bezpieczeństwa. Wskazywano np., ýe funkcjonariusze
| UB "nie powinni w ýadnym wypadku bezpoúrednio wpůywaă i ingerowaă w pracć
| "Caritas", a dziaůaă jedynie przez agenturć i zaufane osoby" (dok. nr 24).
| Sama likwidacja koúcielnego Caritasu zaktywizowaůa aparat bezpieczeństwa.
| Na masowŕ skalć podczas rewizji podrzucano sfabrykowane materiaůy czy
| broń". Innego rodzaju kombinacje operacyjne zastosowano wobec niektórych
| ksićýy zagroýonych aresztowaniem - za poúrednictwem zaufanych osób
| sugerowano im ucieczkć z kraju. W wyniku tych prowokacji zatrzymano, a
| póęniej skazano kilku duchownych".
|
| W 1949 r. wůadze bezpieczeństwa nasiliůy walkć z aktywnoúciŕ Koúcioůa w
| szkoůach oraz w úrodowiskach můodzieýowych (wydano instrukcje w sprawie
| organizacji katolickich na terenie akademickim - dok. nr 10, "Juventus
| Christiana" - dok. nr 11, inwigilacji katechetów - dok. nr 18, inwigilacji
| duchownych prowadzŕcych dziaůalnoúă duszpasterskŕ wúród můodzieýy szkolnej
| i akademickiej - dok. nr 21, dziaůalnoúci duchowieństwa wúród czůonków
| Zwiŕzku Můodzieýy Polskiej - dok. nr 12). Powaýny cios dla Koúcioůa
| stanowiůa nowelizacja ustawy o stowarzyszeniach, która zmusiůa biskupów do
| zawieszenia dziaůalnoúci wszystkich organizacji katolickich. Biskupi dobrze
| odczytali intencje ustawodawcy, gdyý aparat bezpieczeństwa skrupulatnie
| przygotowywaů sić do wykorzystania przepisów dekretu z 5 sierpnia 1949 r.,
| które znacznie uůatwiůy "rozpoznanie tych organizacji, zwićkszajŕc tym
| samym moýliwoúci operacyjne" (dok. nr 26). Byůa to pierwsza tak duýa akcja
| wymierzona w inne niý katolickie wyznanie. Ich rozpracowywanie rozpoczćůo
| sić zresztŕ na dobre dopiero w 1948 r., kiedy zorganizowano odpowiedniŕ
| sekcjć w Wydziale V Departamentu V. Wobec braku odpowiedniej agentury
| informacje czerpano poczŕtkowo z kontaktów oficjalnych i póůoficjalnych z
| "przedstawicielami hierarchii koúcielnej"85.
|
| Usiůowano wykorzystaă Koúcioůy mniejszoúciowe do osůabienia pozycji
| Koúcioůa rzymskokatolickiego. Szczególnie przydatny w tej polityce okazaů
| sić Koúcióů polskokatolicki, przychylny nowym wůadzom, a jednoczeúnie
| antyrzymski. W styczniu 1951 r. dzićki Departamentowi V MBP i Urzćdowi do
| spraw Wyznań grupa ksićýy wiernych reýimowi przejćůa kontrolć nad Koúcioůem
| polskokatolickim (dok. nr 28). Metodć wymiany kierownictwa zastosowano
| zresztŕ w latach 1948-1954 wobec wićkszoúci wspólnot wyznaniowych w Polsce.
| W listopadzie 1951 r. odsunićto dwóch niepokornych wobec wůadz przywódców
| Koúcioůa Ewangelicko-Augsburskiego: bp. Jana Szerudć i wiceprezesa
| konsystorza Maksymiliana Rudowskiego. W 1953 r. Urzŕd do spraw Wyznań
| dokonaů tego samego w Unii Zborów Adwentystów Dnia Siódmego, a rok póęnej
| zmusiů do rezygnacji ze stanowiska superintendenta Koúcioůa metodystycznego
| ks. Józefa Naumiuka. W Koúciele tym dziaůaůa zresztŕ frakcja pastorów
| demokratów (odpowiednik ksićýy patriotów w Koúciele rzymskokatolickim) oraz
| tzw. grupa konserwatywna. Gdy okazali sić nieprzydatni w akcji
| repolonizacyjnej na Mazurach, w 1953 r. rozwaýano nawet likwidacjć caůego
| Koúcioůa metodystycznego. Prowadzono na duýŕ skalć rozpracowanie
| agenturalne tego Koúcioůa, z werbunkiem pastorów wůŕcznie (dok. nr 31 i
| 33). Starano sić pozyskaă agentów równieý spoúród 199 pastorów i wiernych
| Koúcioůów typu ewangeliczno-baptystycznego aresztowanych 19 wrzeúnia 1950
| r. - kilkadziesiŕt osób zwolniono ,.w zwiŕzku z zaplanowanymi
| przedsićwzićciami operacyjnymi". Czćúă pozyskanych wówczas do wspóůpracy z
| UB realizowaůa potem wytyczne wůadz dotyczŕce powoůania nowej struktury
| ewangelicznego protestantyzmu.
|
| Za wiele dziaůań wobec Koúcioůów mniejszoúciowych odpowiadaů Urzŕd do spraw
| Wyznań, który byů swoistym politycznym i oficjalnym wcieleniem UB na polu
| wyznaniowym. Powoůanie Urzćdu w 1950 r. spowodowaůo, ýe aparat
| bezpieczeństwa zarzuciů czćúă "zadań ogólnopolitycznych i administracyjnych
| dotyczŕcych spraw Koúcioůa" i mógů skupiă sić na rozwijaniu i pogůćbianiu
| dziaůalnoúci operacyjnej. W marcu 1951 r. kierownictwo Departamentu V
| uznaůo, ýe naleýy dokonaă werbunków wúród kleru kurialnego, aby zdobyă
| informacje o "wewnćtrznych stosunkach, zamierzeniach oraz taktyce
| hierarchii koúcielnej", a przede wszystkim rozszyfrowaă stosunki mićdzy
| Episkopatem Polski a Watykanem. Centralnym zagadnieniem w pracy operacyjnej
| staůo sić w tym czasie rozpracowanie zakonów - uwaýano, ýe "jedynie tŕ
| drogŕ moýna rozszyfrowaă zakonspirowane oúrodki watykańskie w Polsce". Za
| waýny kierunek pracy uznano sprawdzonŕ metodć "nasadzania wikariuszy
| kapitulnych".
|
| W celu rozpracowania zakonów starano sić wykorzystywaă osoby, które
| zrezygnowaůy z ýycia zakonnego (dok. nr 27), werbowaă zakonnice, które
| wychodzŕ poza teren klasztoru lub osoby úwieckie kontaktujŕce sić z
| zakonnicami (dok. nr 30). Wykorzystujŕc proces bernardynów z Radecznicy,UB
| dŕýyůo do "opanowania przez lojalnych bernardynów tego zakonu, a nastćpnie
| do stworzenia powaýnego oúrodka oddziaůywania na masy wiernych, miejsca
| pŕtniczego Kalwaria Zebrzydowska" (dok. nr 29, 32). Pracć operacyjnŕ wúród
| zakonów ýeńskich tak naprawdć rozpoczćto po powoůaniu Departamentu XI MBP w
| styczniu 1953 r. Do najpowaýniejszej operacji z udziaůem UB wymierzonej w
| zakony doszůo w 1954 r. W czasie akcji o kryptonimie "X2", przeprowadzonej
| rankiem 3 sierpnia 1954, wysiedlono z ziem zachodnich okoůo 1500 zakonnic,
| które umieszczono w siedmiu obozach pracy (dok. nr 35). Równoczeúnie
| rozpracowywano zakony mćskie, szczególnie te zaangaýowane w duszpasterstwo
| akademickie (dok. nr 34, 37).
|
| Lata 1951-1953 przyniosůy falć najcićýszych represji przeciwko Koúcioůowi
| katolickiemu - aresztowanie bp. Czesůawa Kaczmarka, usunićcie
| administratorów apostolskich z ziem zachodnich, wygnanie biskupów úlŕskich
| z diecezji, aresztowania w kurii krakowskiej, usuwanie religii ze szkóů,
| rozwiŕzanie niýszych seminariów duchownych i wreszcie aresztowanie prymasa
| Polski Stefana Wyszyńskiego. Najistotniejszŕ rolć w tych dziaůaniach
| odegraů aparat bezpieczeństwa, którego pion wyznaniowy zostaů w styczniu
| 1953 r. rozbudowany do osobnego departamentu MBP. Na mocy rozkazu ministra
| bezpieczeństwa publicznego nr 041 operacjŕ aresztowania prymasa
| bezpoúrednio kierowaů dyrektor Departamentu XI Karol Wićckowski. W sierpniu
| 1953 r. minister bezpieczeństwa publicznego wydaů szczegóůowŕ instrukcjć o
| pracy apratu bezpieczeństwa z agenturŕ, w której podkreúlono, ýe sieă
| agenturalna jest "gůównym i niezbćdnym orćýem aparatu bezpieczeństwa w
| walce z podstćpnym, dwulicowym wrogiem".
|
| Rozwiŕzanie MBP w końcu 1954 r. i ujawnienie przestćpczej dziaůalnoúci
| aparatu bezpieczeństwa nie przeszkodziůo w kreúleniu kolejnych zadań
| operacyjnych. 11 marca 1955 r. Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego
| wydaů dwie instrukcje: 03/55 o zasadach prowadzenia rozpracowania
| agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego
| PRL oraz 04/55 o zasadach pracy z agenturŕ w aparacie bezpieczeństwa
| publicznego PRL. Pierwsza z nich okreúlaůa m.in. kategorie osób. które
| podlegaůy rozpracowaniu agenturalnemu; wúród nich "kierownictwo kleru
| katolickiego, czůonkowie episkopatu i kurii biskupich, generaůowie zakonów,
| kierownictwo innych koúcioůów i legalnie dziaůajŕcych stowarzyszeń
| religijnych". Druga okreúlaůa nowe zasady pracy z agenturŕ oraz zakazywaůa
| masowego werbunku tajnych wspóůpracowników".
|
| W sierpniu 1955 r. sprecyzowano zadania aparatu bezpieczeństwa "w zwiŕzku z
| dziaůaniami operacyjnymi Departamentu VI KdsBP wobec Koúcioůa
| katolickiego". Polegaůy one przede wszystkim na zdobyciu agentury w kuriach
| oraz rozpracowaniu seminariów duchownych (werbowanie zdolnych alumnów,
| którzy mogliby w przyszůoúci studiowaă za granicŕ oraz pozyskiwanie
| "chwiejnych" do "siania defetyzmu i oporu wúród pozostaůych alumnów" - dok.
| nr 38).
|
| W listopadzie 1955 r. Julia Brystygier musiaůa przyznaă, ýe wbrew zamiarom
| wůadz partyjnych i państwowych Koúcióů "pozostanie jeszcze na důugo w
| systemie komunistycznym", dlatego wůadze bezpieczeństwa powinny sić skupiă
| na hamowaniu jego wpůywów i "przecinaniu" wrogiej dziaůalnoúci.
| Zaproponowaůa przy tym ůatwiejsze niý walka z caůym Koúcioůem zadanie -
| likwidacjć zakonów". Intensyfikacja pracy operacyjnej dotyczŕcej zakonów
| miaia polegaă gůównie na szerszym wykorzystaniu agentur) úwieckiej,
| werbowaniu osób jeszcze przed wstŕpieniem do zakonu oraz stosowaniu na
| szerszŕ skalć kombinacji operacyjnych, obserwacji i podsůuchu
| telefonicznego (dok. nr 39). Za bůćdny kierunek pracy operacyjnej uznano w
| tym czasie skupienie sić na zwalczaniu sekty úwiadków Jehowy, co odwracaůo
| uwagć od istotnych zagadnień" (czyli zwalczania wrogiej dziaůalnoúci
| "reakcyjnego kleru"), gdyý w zasadzie nie prowadzili oni wrogiej
| dziaůalnoúci, a ich "przestćpstwa" miaůy wynikaă z fanatyzmu religijnego.
|
| Wydarzenia 1956 r. pokrzyýowaůy plany kierownictwa Departamentu VI. Odwilý
| na krótko zdezorganizowaůa pracć aparatu bezpieczeństwa. Jak odnotowano w
| czerwcu 1956 r., "walka kleru z ustrojem w róýnych formach nie znajduje
| naleýytej reakcji ze strony naszych organów" (dok. nr 40). Na fali
| paędziernikowej odwilýy na krótko odstŕpiono od zakrojonych na szerokŕ
| skalć ofensywnych dziaůań skierowanych przeciwko Koúcioůowi katolickiemu.
| Zaniechano bezpoúrednich dziaůań represyjnych, ograniczajŕc sić gůównie do
| zdobywania informacji. Juý jednak w poůowie 1957 r. ponownie uznano, ýe
| wokóů hierarchii gromadzŕ sić siůy reakcyjne i powrócono do koncepcji
| osůabiania Koúcioůa od wewnŕtrz, stosujŕc metodć rozbijania jednoúci
| duchowieństwa.
|
| Po 1956 r. wůadze skupiůy niemal caůŕ swojŕ uwagć na Koúciele
| rzymskokatolickim, zwalczanie innych spoůecznoúci wyznaniowych ograniczono
| do zwićkszenia nadzoru nad nimi. Poniewaý uznano, ýe walka z Koúcioůem
| katolickim bćdzie důugotrwaůa, wzrosůa rola czynników mogŕcych osůabiă jego
| jednoúă. Powrócono wićc do koncepcji szerszego wykorzystania w tym celu
| Koúcioůa narodowego oraz reaktywowano ruch ksićýy postćpowych.
|
| W ramach nowej taktyki walki z Koúcioůem ograniczano represje i formy
| úledcze, skupiajŕc sić na dziaůaniach operacyjnych. Kierunki pracy na
| nastćpnych kilkanaúcie lat okreúlaůy wydane 17 lipca 1958 r. "wytyczne w
| dziedzinie zwalczania wrogiej dziaůalnoúci kleru i aktywu katolickiego"
|
| Jeszcze w maju 1962 r., przed powoůaniem Departamentu IV, uwaýano, ýe
| bardzo waýnym polem pracy operacyjnej SB powinny byă zakony, ale
|
| juý w 1963 r. nieco inaczej okreúlono gůówne cele. Uznano, ýe "caůa
| dziaůalnoúă kleru" koncentruje sić w parafii, dlatego to parafia staůa sić
| "kierunkiem wzmoýonego dziaůania politycznego i operacyjnego". 12 sierpnia
| tr. na naradzie krajowej naczelników wydziaůów IV i wydziaůów ,"C"
| dotyczŕcej organizacji pracy operacyjnej w parafii dyrektor Departamentu IV
| půk Stanisůaw Morawski wygůosiů przemówienie Parafia pierwszŕ liniŕ frontu
| walki z klerem.
|
| Zalecaů równieý wykorzystywanie wewnćtrznych rozdęwićków dla dalszego
| osůabiania Koúcioůa i jego spoistoúci". Poza wykorzystaniem tajnych
| wspóůpracowników w parafiach - m.in. do "hamowania i osůabiania stopnia
| realizacji zaleceń kurii" - naleýaůo takýe organizowaă w parafiach sieă
| tzw. kontaktów obywatelskich (KO), nierejestrowanych jako tajni
| wspóůpracownicy".
|
| W kwietniu 1964 r. dyrektor Departamentu IV za najwaýniejsze uznaů
| skoncentrowanie pracy operacyjnej "na podstawowych komórkach
| koncepcyjno-organizacyjnych" Koúcioůa. Za najskuteczniejsze narzćdzie SB
| nadal uwaýano sieă tajnych wspóůpracowników. Do realizacji powaýnych
| důugofalowych przedsićwzićă operacyjnych miaůa byă zorganizowana kadrowa
| sieă tajnych wspóůpracowników, a "wokóů wytypowanego wrogiego kleru i
| parafii" sieă informacyjna oraz kontakty obywatelskie.
|
| Wydziaůowi III Departamentu IV m.in. polecono przygotowanie tajnych
| wspóůpracowników naleýŕcych do mniejszoúci wyznaniowych do celów
| wywiadowczych oraz wykorzystanie "legalnie dziaůajŕcych zwiŕzków
| wyznaniowych do przeciwstawiania ich polityce Wyszyńskiego i hierarchii
| koúcioůa rzymskokatolickiego, a w szczególnoúci do dziaůań inspiracyjnych
| przeciwko idei zjednoczenia chrzeúcijan oraz do prowadzenia akcji
| dezinformacyjnej" (dok. nr 75).
|
| W latach szeúădziesiŕtych SB skupiaůa sić na ograniczaniu ruchu
| pielgrzymkowego, koúcielnego duszpasterstwa wakacyjnego (tzw. akcja letnia)
| czy likwidowaniu nielegalnych punktów katechetycznych (dok. nr 54, 83). W
| latach 1957-1965 rozpracowywaůa nieformalne grupy katolickie w róýnych
| úrodowiskach, a takýe uderzaůa w te sfery dziaůalnoúci Koúcioůa, które
| dotyczyůy edukacji můodzieýy: obecnoúă krzyýy i religii w szkoůach,
| duszpasterstwa akademickie (dok. nr 67), Krucjata Wstrzemićęliwoúci".
| Poczŕtek lat szeúădziesiŕtych przyniósů ponadto zwićkszenie aktywnoúci
| operacyjnej SB za granicŕ. Wiŕzaůo sić to m.in. z Soborem Watykańskim II i
| obecnoúciŕ tam polskich biskupów.
|
| Do powaýnej konfrontacji doszůo w 1965 r. w zwiŕzku z orćdziem biskupów
| polskich do niemieckich (z duýym udziaůem SB przeprowadzono wówczas
| kampanić antyorćdziowŕ) oraz w roku nastćpnym, kiedy PZPR zmobilizowaůa
| caůy aparat partyjny i państwowy do przeciwdziaůania obchodom milenijnym".
| Przed uroczystoúciami odbywaůy sić dziesiŕtki szkoleń, narad i odpraw
| funkcjonariuszy SB, którzy nasilili w tym czasie rozpracowywanie zamierzeń
| hierarchii koúcielnej. Na duýŕ skalć korzystano z techniki operacyjnej
| (nagrywanie kazań, fotografowanie i filmowanie uroczystoúci) oraz tajnych
| wspóůpracowników (dok. nr 81, 82). W 1966 r. SB nagraůa ůŕcznie 260 kazań,
| w tym 175 kazań wygůoszonych przez biskupów i 25 przez prymasa Stefana
| Wyszyńskiego".
|
| 31 stycznia 1969 r. podczas narady w Departamencie IV MSW dyrektor
| Stanisůaw Morawski uznaů, ýe naleýy bardziej konspirowaă dziaůania
| specjalne SB wobec Koúcioůa katolickiego (dok. nr 85)". Werbunek agentury
| miaů sić odbywaă pod hasůem: "Nie iloúă, ale jakoúă". Morawski zalecaů
| przeorientowaă jŕ ze zbierania informacji na dziaůania specjalne -
| "inspiracjć fermentu i ksztaůtowanie postaw lojalnoúci". Naleýaůo dziaůaă
| profilaktycznie, "Hamowaă wrogŕ robotć, stćpiaă agresywnoúă, wyprzedzaă
| zamiary przeciwnika, wygrywaă konflikty" oraz rozpoznawaă kontakty z
| zagranicŕ". Z kolei naczelnik Wydziaůu I Konrad Straszewski zwróciů uwagć
| na skutecznoúă prowadzenia rozmów "polityczno-operacyjnych", postulowaů
| rozbudowanie "luęnych kontaktów osobistych z ksićými. To daje bardzo dobre
| rezultaty neutralizujŕce". Obecny na naradzie wiceminister spraw
| wewnćtrznych Franciszek Szlachcic pochwaliů pion IV za "odwagć
| operacyjno-politycznŕ" - wyzbycie sić "strachu sakralnego" - oraz
| ofensywnoúă. Podkreúliů ponadto, ýe naleýy wypowiedzieă klerowi wojnć
| psychologicznŕ. Rozszerzaniem wewnćtrznych trudnoúci robiă im kůopoty i
| zmusiă do defensywy". W kwietniu 1969 r. zastćpca dyrektora Departamentu IV
| Zenon Goroński podkreúliů, ýe kler jest jedynŕ opozycjŕ i naleýy
| "ograniczyă represje, zwůaszcza wobec doůów", a przyjŕă "kurs na
| neutralizowanie i pozyskiwanie".
|
| Pracy operacyjnej poúwićcone byůy nie tylko róýnego rodzaju instrukcje i
| wytyczne, ale równieý opracowania, wykorzystywane podczas szkoleń
| pracowników operacyjnych zajmujŕcych sić problematykŕ wyznaniowŕ w caůym
| kraju. Prace analityczne i instruktaýowe nasilono w latach
| szeúădziesiŕtych. W 1963 r. miaůo powstaă opracowanie skryptowe "Orgamzacja
| pracy operacyjnej w parafii". Do najwaýniejszych naleýŕ z pewnoúciŕ
| materiaůy szkoleniowe Józefy Siemaszkiewicz i Ryszarda Wójcickiego
| "Problemy pracy z tajnymi wspóůpracownikami w pionie IV w roku 1965",
| wydane przez Departament Kadr i Szkolenia MSW w 1967 r. Ci sami wysocy
| funkcjonariusze pionu IV SB w 1971 r. przygotowali materiaůy poúwićcone
| pracy operacyjnej podczas "wydarzeń zwanych cudami" oraz w zwiŕzku z
| nielegalnym budownictwem sakralnym (dok. nr 89). Opracowania takie
| zawieraůy zwykle doúwiadczenia zdobyte w pracy, byůy swoistym poradnikiem
| dla funkcjonariuszy SB. Prócz opracowań monograficznych podobne teksty
| moýna byůo znaleęă w "Biuletynie Operacyjno-Szkoleniowym". Poszczególne
| wydziaůy IV komend wojewódzkich MO otrzymywaůy równieý z Departamentu IV
| "do wiadomoúci i wykorzystania w szkoleniu specjalistycznym" comiesićczny
| "Przeglŕd wydarzeń w Watykanie i Koúciele za granicŕ".
|
| Ekipa Edwarda Gierka z jednej strony mówiůa o potrzebie porozumienia z
| Koúcioůem - normalizacji, z drugiej zaú kontynuowaůa w sposób bardziej
| utajniony dziaůania wymierzone w Koúcióů. W zwiŕzku z ciŕgůym rozszerzaniem
| i udoskonalaniem metod pracy operacyjnej w lutym 1970 r., jeszcze przed
| zmianŕ ekipy rzŕdzŕcej, wydano nowŕ instrukcjć, zwanŕ "Bibliŕ SB", która
| regulowaůa podstawowe zasady pracy operacyjnej aý do 1989 r. Dopiero w 1973
| r. opracowano "Biblić pionu IV SB" - czyli szczegóůowe wytyczne pracy
| operacyjnej Departamentu IV (dok. nr 94). Poza rozpoznaniem i
| rozpracowaniem wrogiej dziaůalnoúci praca operacyjna funkcjonariuszy SB
| miaůa doprowadziă do neutralizacji politycznej hierarchii koúcielnej i
| kleru, afirmowania przez duchowieństwo i Koúcióů systemu
| spoůeczno-politycznego PRL, sprowadzenia roli Koúcioůa do zaspokajania
| potrzeb religijnych ludzi wierzŕcych oraz osůabienia jego wpůywu na
| spoůeczeństwo, w tym szczególnie ograniczenia moýliwoúci dziaůania w sferze
| ideologicznej i spoůeczno-politycznej. Wytyczne okreúlaůy m.in. zasady
| dziaůań dezintegracyjnych i inspiracyjnych, specyficzne formy pracy z
| sieciŕ agenturalnŕ pionu IV, wykorzystanie kontaktów operacyjnych i
| konsultantów oraz prowadzenie rozmów polityczno-operacyjnych. Przy
| jednoznacznie ofensywnym charakterze pracy operacyjnej w stosunku do
| Koúcioůa katolickiego plany dziaůania przeciwko innym Koúcioůom i zwiŕzkom
| wyznaniowym wyglŕdaůy znacznie skromniej. Wobec nich naleýaůo prowadziă
| jedynie rozpoznanie, czy "nie podejmujŕ szkodliwych politycznie inicjatyw i
| czy ich dziaůalnoúă nie wykracza poza ramy religijne", a takýe jakie majŕ
| powiŕzania z centralami na Zachodzie. Zamierzano za to wykorzystaă je w
| dziaůaniach dezintegracyjnych wobec Koúcioůa katolickiego; Z pozycji
| nierzymskokatolickich Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych moýna natomiast
| sprawiaă hierarchii koúcielnej wiele kůopotów w půaszczyęnie ekumenicznej,
| a nawet doktrynalnej (m.in. odpowiednie publikacje)".
|
| W latach siedemdziesiŕtych z obawy przed wszelkimi konfliktami z ludnoúciŕ
| starano sić stosowaă wićcej metod prewencyjnych i w porć zapobiegaă sporom.
| Zadania profilaktyczne realizowano wspólnie z MO, gůównie w przypadkach
| nielegalnego budownictwa sakralnego (dok. nr 93, 96) oraz "wydarzeniach
| zwanych cudami" (dok. nr 80, 89). Nasilono w tym okresie utrudnianie naboru
| kandydatów do seminariów duchownych i zakonów oraz nakůanianie alumnów do
| rezygnacji ze studiów (dok. nr 88, 104, 107). W 1977 r. dokonano
| klasyfikacji zakonów mćskich na trzy grupy pod wzglćdem zainteresowania
| operacyjnego. Za najwaýniejsze dla Departamentu IV MSW i wydziaůów IV
| komend wojewódzkich MO uznano dziesićă zakonów, m.in. dominikanów,
| jezuitów, paulinów, salezjanów, redemptorystów (dok. nr 105).
|
| Juý od poczŕtku lat szeúădziesiŕtych coraz czćúciej odwoůywano sić do
| wspóůpracy ze sůuýbami bezpieczeństwa krajów oúciennych. Wspóůpraca ta
| staůa sić intensywna w latach siedemdziesiŕtych, kiedy to Departament IV
| MSW zawarů porozumienia ze swoimi odpowiednikami w Czechosůowacji, na
| Wćgrzech oraz w ZSRR. Podejmowano wspólne dziaůania operacyjne oraz
| wymieniano informacje (dok. nr 101). Nabraůo to nowego wymiaru w 1978 r.,
| po wyborze kard. Karola Wojtyůy na papieýa.
|
| Sůuýba Bezpieczeństwa rozwijaůa i ulepszaůa stosowane juý w latach
| szeúădziesiŕtych metody dezintegracji i dezinformacji Ich zakres byů na
| tyle szeroki, ýe w 1973 r. powoůano Samodzielnŕ Grupć "D" (od 1977 r.
| Wydziaů VI) w Departamencie IV MSW, która aý do 1981 r. zajmowaůa sić
| niemal wyůŕcznie Koúcioůem katolickim oraz úrodowiskami przykoúcielnymi.
| Dziaůania dezintegracyjne (w tym dezinformacja) zmierzaůy "do osůabienia
| wewnćtrznej spoistoúci i sprawnoúci funkcjonowania poszczególnych ogniw
| Koúcioůa" (dok. nr 95); w tym celu starano sić skůóciă ludzi i úrodowiska,
| kompromitowaă niewygodne osoby, konfliktowaă Koúcióů katolicki z innymi
| wyznaniami. Kroki te podejmowano wobec niektórych hierarchów, np. kard.
| Stefana Wyszyńskiego (dok. nr 95), kard. Karola Wojtyůy, bp. Ignacego
| Tokarczuka (dok. nr 90, 91), ale takýe wobec duszpasterstwa akademickiego,
| ruchu pielgrzymkowego, zakonów oraz alumnów seminariów duchownych.
|
| Powaýnym wyzwaniem dla SB staůa sić pierwsza wizyta papieýa Jana Pawůa II w
| Polsce w 1979 r. (dok. nr 106). W ramach operacji "Lato-79" resort w wyniku
| dziaůań operacyjnych i rozpoznawczych dysponowaů wiedzŕ niezbćdnŕ dla
| przeciwdziaůania poczynaniom siů zamierzajŕcych wykorzystaă wizytć w celach
| sprzecznych z interesami kraju. Wykorzystano tzw. obserwacjć telewizyjnŕ,
| która byůa przydatna przy kierowaniu i dowodzeniu operacjŕ zabezpieczenia
| wizyty. Zdobyte doúwiadczenie wykorzystano przy okazji nastćpnych
| pielgrzymek.
|
| W 1983 r. do operacji "Zorza" wůŕczono szerokie dziaůania dezintegracyjne
| (np. wobec niektórych biskupów i ksićýy zastosowano dziaůania
| kompromitacyjne, operacyjno-represyjne i administracyjne.
|
| W czasie nastćpnej pielgrzymki, w 1987 r.w operacji "Zorza II" stosowano
| m.in. metody przypominajŕce te wykorzystane podczas uroczystoúci
| milenijnych (Nasiliă spotkania z agenturŕ, wytypowanŕ zaú odpowiednio
| przygotowaă do realizacji zadań takich, jak: odwodzenie wiernych w
| parafiach od uczestnictwa w uroczystoúciach z udziaůem papieýa - np. mówiŕ,
| ýe w TV bćdzie moýna dokůadniej i lepiej zobaczyă papieýa" - dok. nr 113).
|
| Choă w końcu lat siedemdziesiŕtych kler powoli przestawaů byă jedynŕ"
| opozycjŕ w PRL", to nie zmniejszyůo to podejmowanych przeciwko Koúcioůowi
| dziaůań operacyjnych. Nasilano je szczególnie, gdy ludzie Koúcioůa wiŕzali
| sić z "elementami antysocjalistycznymi" (dok. nr 108). Wkrótce jednak
| zauwaýono moýliwoúă wykorzystania wpůywów Koúcioůa w spoůeczeństwie;
| prowadzono politykć dwukierunkowŕ: z jednej strony wspierania poczynań
| hierarchii, które prowadziůy do "tonowania nastrojów spoůecznych, ýŕdań
| zaůóg robotniczych, stabilizacji ýycia w kraju", z drugiej strony - ze
| wzglćdu na zaangaýowanie sić Koúcioůa na rzecz NSZZ "Solidarnoúă" -
| ograniczania i eliminowania tych sfer "zaangaýowań Koúcioůa, które majŕ
| niekorzystnŕ wymowć spoůeczno-politycznŕ dla partii, państwa i prowadzonej
| polityki wyznaniowej" (dok. nr 109).
|
| W latach 1980-1981 funkcjonariusze SB rozpracowywali kontakty duchownych z
| przedstawicielami "Solidarnoúci" i opozycji politycznej, ale z obawy przed
| zdemaskowaniem zachowywali ostroýnoúă.
|
| Wprowadzenie stanu wojennego przyniosůo nasilenie najbardziej ofensywnych
| metod operacyjnych. Wydziaů VI wykonywaů nowe zadania specjalne: podpalenia
| obiektów sakralnych lub domów parafialnych, organizowanie napadów na ksićýy
| (np. na ks. Andrzeja Bardeckiego) oraz uczestników pielgrzymek i procesji,
| instalowanie podsůuchów. Przy tym rutynowo zabezpieczano uroczystoúci
| koúcielne (np. pogrzeby górników polegůych 16 grudnia 1981 r. w czasie
| pacyfikacji Kopalni Wćgla Kamiennego "Wujek" w Katowicach - dok. nr 110).
|
| Podczas posiedzenia Biura Politycznego KC PZPR 11 czerwca 1982 r. gen.
| Wojciech Jaruzelski powróciů do stosowanej juý metody osůabiania Koúcioůa
| katolickiego i uznaů, ýe jest to dobry moment, by "trochć bardziej
| eksponowaă te Koúcioůy róýne, inne wyznania, oczywiúcie w proporcji, bo i
| tak nikt nie uwierzy, ýe to jest potćga". Sekretarz KC PZPR Mirosůaw
| Milewski wspomniaů: "nasz aktyw jest bardzo zaniepokojony [...]
| rozwydrzeniem sić poszczególnych przedstawicieli Koúcioůa". Chodziůo o
| grupć okoůo stu duchownych, których SB oceniaůa jako najbardziej wrogo
| nastawionych do ustroju. Naleýaů do nich ks. Jerzy Popieůuszko, którego w
| staůy sposób obserwowano, próbowano zastraszyă - m.in. wysyůano anonimy,
| uszkodzono samochód, wybijano szyby w mieszkaniu, podrzucono materiaůy
| wybuchowe oraz ulotki. Pierwszŕ próbć zamachu na jego ýycie podjćto 13
| paędziernika 1984 r. - samochód ksićdza wracajŕcego z Gdańska zostaů
| obrzucony kamieniami. Niecaůy tydzień póęniej, 19 paędziernika 1984, ks.
| Popieůuszko zostaů zamordowany przez funkcjonariuszy SB. W tym przypadku
| MSW samo ujawniůo bezpoúrednich sprawców, ale w latach 1982-1989 odnotowano
| siedem niewyjaúnionych do dziú zabójstw kapůanów (m.in. Stefana
| Niedzielaka, Stanisůawa Suchowolca i Józefa Zycha), które moýna wiŕzaă z
| dziaůalnoúciŕ Grupy "D".
|
| Wkrótce po zamordowaniu ks. Jerzego Popieůuszki ministrer spraw
| wewnćtrznych gen. Czesůaw Kiszczak wydaů zarzŕdzenie w sprawie organizacji
| i zakresu dziaůania Departamentu IV MSW. Przewidywaůo ono, ýe pion IV w
| dalszym ciŕgu bćdzie podejmowaă ofensywne dziaůania i przedsićwzićcia
| operacyjne wobec Koúcioůa katolickiego i innych wyznań. W krćgu
| zainteresowań SB pozostawaůy sprawy Koúcioůa katolickiego (gůównie
| Episkopat i jego komisje, prymas, konsulta wyýszych przeůoýonych zakonów
| mćskich i ýeńskich, centralne ogniwa duszpasterstw specjalistycznych),
| kierownictwa stowarzyszeń katolików úwieckich (PAX, ChSS,PZKS. kluby
| inteligencji katolickej, kierownictwo nieformalnych struktur katolików
| úwieckich) oraz Koúcioůy i zwiŕzki nierzymskokatolickie (m.in. Polska Rada
| Ekumeniczna, Chrzeúcijańska Konferencja Pokojowa, Chrzeúcijańska Akademia
| Teologii, kierownictwo 38 Koúcioůów i wyznań).
|
| Po zniesieniu stanu wojennego w 1983 r., kiedy opozycja nie byůa juý tak
| silna, SB rozpoczćůa nowŕ kampanić wymierzonŕ w Koúcióů. Wtedy aktywizowaůy
| sić komórki ""D", a kulminacjŕ ich dziaůalnoúci byůo zabójstwo ks.
| Popieůuszki. Póęniej dziaůalnoúă ta zostaůa czćúciowo wyhamowana. W poůowie
| lat osiemdziesiŕtych nasiliůa sić akcja "wywiadów" - jak sůusznie zauwaýyů
| abp Bronisůaw Dŕbrowski - "majŕcych na celu inwigilacjć osób powoůanych do
| kapůaństwa oraz penetrowanie wewnćtrznych spraw seminariów, a nawet
| niepokojenie rodzin kleryków". Przyglŕdano sić takýe bacznie duszpasterstwu
| rolników (dok. nr 112). Uwaýa sić, ýe dziaůania dezintegracyjne
| doprowadzono w tym czasie do perfekcji, przy pozorach odprćýenia i
| liberalizacji kursu walka z Koúcioůem metodami operacyjnymi zostaůa
| nasilona jak nigdy dotŕd, a inwigilacja odbywaůa sić na niespotykanŕ
| wczeúniej skalć. Jeszcze w 1988 r. w zwiŕzku z obchodami tysiŕclecia chrztu
| Rusi i Ukrainy prowadzono intensywnŕ pracć operacyjnŕ w úrodowiskach
| Koúcioůów greckokatolickiego, rzymskokatolickiego i prawosůawnego (dok. nr
| 115), a w marcu 1989 r. planowano kolejne werbunki agentury wúród Úwiadków
| Jehowy (dok. nr 117). W lipcu 1989 r. w MSW opracowano notatkć dotyczŕcŕ
| dziaůalnoúci Departamentu IV (dok. nr 119). Wynika z niej, ýe ta
| "wyspecjalizowana komórka resortu spraw wewnćtrznych" zajmowaůa sić m.in.
| "kontrwywiadowczŕ ochronŕ państwa przed moýliwoúciŕ wykorzystania
| niektórych wyznań przez ich zagraniczne centrale, ochronŕ przed
| wykorzystywaniem wyznań i Koúcioůów w celach sprzecznych z interesem
| państwa oraz ujawnianiem dziaůalnoúci pozareligijnej godzŕcej w
| obowiŕzujŕcy porzŕdek prawny". Podkreúlono: "Departament ten nie zajmuje
| sić dziaůalnoúciŕ duszpastersko-religijnŕ Koúcioůów i zwiŕzków
| wyznaniowych". Notatka sugeruje, ýe pion IV speůniaů gůównie zadania
| defensywne. chroniŕc państwo przed ""naduýyciami" ze strony Koúcioůów i
| zwiŕzków wyznaniowych. Nie wspomina o rzeczywistych metodach i zadaniach
| Departamentu IV i poprzednich struktur odpowiedzialnych za walkć z religiŕ.
|
| Ewidencja operacyjna
|
| Pierwsze próby ewidencjonowania duchowieństwa przeprowadzono w 1946 r.
| (dok. nr 1), ale systematyczne gromadzenie materiaůów o przedstawicielach
| duchowieństwa parafialnego i zakonnego rozpoczćůo sić w 1949 r. Wszczynano
| sprawy ewidencyjno-obserwacyjne obejmujŕce "figurantów" (np. kapůanów) oraz
| "obiekty" (np. parafie), które mogůy staă sić podstawŕ rozpracowania
| agenturalnego.
|
| Po powoůaniu Departamentu XI MBP prowadzono tam kartoteki: osobowŕ,
| zagadnieniowŕ oraz kontaktów agentury, a takýe skorowidze osób
| aresztowanych i inwigilowanych.
|
| Instrukcja z marca 1955 r. o zasadach prowadzenia rozpracowania
| agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego
| PRL zakůadaůa pićă form agenturalnego rozpracowania: sprawy agenturalne,
| personalne, poszukiwawcze, agenturalno-dochodzeniowe i wstćpno-agenturalne.
| Wprowadziůa równieý pojćcie sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej oraz sprawy
| obiektowej. W sierpniu tr. zarzŕdzono, ýe wobec najbardziej wrogo
| ustosunkowanych do ustroju biskupów, kurialistów i ksićýy naleýy prowadziă
| "akty na rozpracowania bŕdę to w ramach spraw agenturalnych na osobć, bŕdę
| teý w ramach spraw ewidencyjno-obserwacyjnych" (dok. nr 38).
|
| Juý od grudnia 1960 r. dla kaýdej parafii zakůadano teczki zagadnieniowe i
| teczki sprawy operacyjnej obserwacji (czyli inwigilacji za pomocŕ
| obserwacji bezpoúredniej, kontroli korespondencji, podsůuchu
| telefonicznego, podglŕdu fotograficznego itd.). Z kolei na mocy zarzŕdzenia
| ministra spraw wewnćtrznych nr 0206/61 z 13 grudnia 1961 r. w kartotece
| ogólnoinformacyjnej Biura "C" MSW i wydziaůów "C" komend wojewódzkich MO
| mieli byă rejestrowani m.in. dziaůacze stowarzyszeń katolickich i
| duszpasterstwa stanowo-zawodowego, czůonkowie sekty Úwiadków Jehowy" oraz
| innych sekt religijnych, peůniŕcy funkcje organizacyjne".
|
| 6 lipca 1963 r. wydano instrukcjć nr 002/63 dyrektora Departamentu IV i
| dyrektora Biura "C" o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i
| dokumentowania dziaůalnoúci kleru katolickiego (dok. nr 70), która
| wprowadzaůa jednolity system dokumentacji operacyjnej duchowieństwa - tzw.
| teczki ewidencji operacyjnej na ksićdza (TEOK zwane teý w gwarze
| operacyjnej TONK) oraz teczki ewidencji operacyjnej na parafić (TEOP).
| Odtŕd ewidencjŕ operacyjnŕ objćto juý nie tylko duchownych wrogo
| ustosunkowanych do ustroju, ale wszystkich ksićýy, zakonników i alumnów,
| gdyý uznano, ýe kaýdy ksiŕdz jest nosicielem obcej [...] ideologii, ýe kler
| stanowi jedyny oficjalny i zorganizowany oúrodek opozycji ideologicznej, ýe
| powaýny procent jego reprezentantów w róýnych okresach wkracza na drogć
| opozycji politycznej, ýe niemaůa grupa stale para sić dziaůalnoúciŕ
| antysocjalistycznŕ, ýe notujemy wystŕpienia wrćcz wrogie" (dok. nr 69).
| Prowadzenie teczki ewidencji operacyjnej na biskupa (TEOB) regulowaůa
| instrukcja z 23 grudnia 1963 r. (dok. nr 73) i instrukcja nr 007/66
| dyrektora Departamentu IV z 28 kwietnia 1966 r. o zasadzie i trybie
| prowadzenia ewidencji i dokumentacji dziaůalnoúci biskupów. Zarzŕdzenie
| 003/72 podniosůo teczkć ewidencji operacyjnej na biskupa do rangi sprawy
| operacyjnego sprawdzenia lub operacyjnego rozpracowania (w zaleýnoúci od
| jego postawy i dziaůalnoúci), a teczka ewidencji operacyjnej na ksićdza
| staůa sić odpowiednikiem kwestionariusza ewidencyjnego lub sprawy
| operacyjnego sprawdzenia (dok. nr 94).
|
| 15 marca 1977 r. dyrektor Departamentu IV wydaů instrukcjć nr 001/77 w
| sprawie kategorii osób, które powinny sić znaleęă w kwestionariuszach
| ewidencyjnych oraz obiektów i zagadnień, które naleýaůo objŕă sprawami
| obiektowymi (dok. nr 105). Poza teczkami ksićýy, biskupów i parafii
| przewidywaůa ona prowadzenie kwestionariuszy ewidencyjnych, które miaůy
| objŕă m.in. pracowników sekretariatów prymasa i Episkopatu, kurii,
| wydawnictw koúcielnych, sŕdów duchownych i seminariów; czůonków rodziny
| prymasa; osoby naleýŕce do instytutów úwieckich; dziaůaczy stowarzyszeń
| katolików úwieckich; kierowników redakcji czasopism i wydawnictw
| katolickich oraz innych Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych; osoby peůniŕce
| funkcje kierownicze w nierzymskokatolickich Koúcioůach i zwiŕzkach
| wyznaniowych oraz duchownych wyznań nierzymskokatolickich. Równie szeroko
| potraktowano kwestić zakůadania i prowadzenia spraw obiektowych (obejmowano
| nimi m.in. dziesićă Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych
| nierzymskokatolickich, Chrzeúcijańskŕ Akademić Teologicznŕ, Polskŕ Radć
| Ekumenicznŕ i Chrzeúcijańskŕ Konferencjć Pokojowŕ).
|
| We wrzeúniu 1983 r. przypomniano zasady prowadzenia ewidencji kleru
| rzymskokatolickiego w kartotekach tematycznych Wydziaůu I Biura "C" MSW i
| jego odpowiednikach w wojewódzkich urzćdach spraw wewnćtrznych (dok. nr
| 111).
|
| Od poczŕtku lat osiemdziesiŕtych Departament IV wykorzystywaů systemy
| informatyczne ESEZO-2 i EZOP-IV. Ten pierwszy (Elektroniczny System
| Ewidencji Zadań Operacyjnych) utworzony byů na podstawie informacji i
| meldunków operacyjnych dotyczŕcych dziaůalnoúci osób i wydarzeń w
| obiektach, którymi interesowaů sić Departament IV; zawieraů okoůo 100 tys.
| wyselekcjonowanych i zakodowanych meldunków operacyjnych. EZOP-IV byů
| kartotekŕ duchownych rzymskokatolickich oraz obiektów koúcielnych.
|
| 26 sierpnia 1989 r. dyrektor Departamentu IV MSW Tadeusz Szczygieů przesůaů
| szefowi SB Henrykowi Dankowskiemu "raport w sprawie likwidacji teczek na
| ksićýy". Napisaů w nim: "Zmieniona sytuacja spoůeczno-polityczna, prawne
| uregulowanie stosunków państwo - Koúcióů i Polska - Watykan oraz pozytywne
| przewartoúciowania w postawach zdecydowanej wićkszoúci ksićýy skůania do
| rezygnacji z dotychczas prowadzonych teczek. Funkcjonujŕcy system
| komputerowy (ESEZO i EZOP) i jego dalsze udoskonalanie w peůni dajŕ peůny
| obraz stanu osobowego kleru". W zwiŕzku z tym proponowaů: "odstŕpiă od
| zakůadania i prowadzenia ewidencji; dotychczas prowadzone teczki
| wyrejestrowaă z ewidencji zgodnie z obowiŕzujŕcŕ procedurŕ i zniszczyă,
| ůŕcznie ze zůoýonymi w archiwum; w zainteresowaniu operacyjnym mogŕ
| pozostawaă tylko ci duchowni, którzy wyraęnie naruszajŕ porzŕdek prawny
| bŕdę dziaůajŕ na szkodć interesów państwa".
|
| Teczki ksićýy zostaůy w wićkszoúci "wybrakowane i zniszczone jako dokumenty
| niemajŕce znaczenia historycznego, archiwalnego ani naukowego".
|
| Tajni wspóůpracownicy
|
| Najwaýniejszym ęródůem informacji wůadz bezpieczeństwa byůa sieă
| agenturalna, którŕ tworzyli tajni wspóůpracownicy, zwani osobowymi ęródůami
| informacji. Poczŕtkowo werbunki w úrodowiskach koúcielnych (zarówno wúród
| duchownych, jak i úwieckich) nie przynosiůy wićkszych rezultatów. Jednak
| juý przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego (styczeń 1947 r.) wedůug
| Siemiona Dawydowa. doradcy MGB w Polsce, wůadze bezpieczeństwa miaůy
| zwerbowaă aý 347 "ksićýy i innych duchownych katolickich". W końcu 1948 r.
| Wydziaů V Departamentu V MBP dysponowaů zaledwie dwudziestoosobowŕ sieciŕ
| agenturalnŕ (szeúciu agentów i czternastu informatorów). Wedůug ministra
| bezpieczeństwa publicznego Stanisůawa Radkiewicza w marcu 1949 r. "w
| úrodowiskach kurialnych" dziaůaůo siedemdziesićciu agentów, w tym 33
| ksićýy. Przeůom nastŕpiů w poůowie 1949 r., kiedy znacznie wzrosůa liczba
| duchownych zwerbowanych do wspóůpracy z UB. Jedynie w sierpniu pozyskano
| 182 ksićýy, co miaůo úwiadczyă o tym, ýe "przeůamano dotychczasowŕ
| nieúmiaůoúă w podejúciu do ksićýy". Zmieniůa sić wówczas równieý struktura
| wspóůpracowników - o ile wczeúniej przewaýaů tzw. kler doůowy (typ
| wiejskiego proboszcza"), o tyle w drugiej poůowie 1949 r. donoszono o
| werbunkach "wysokich dygnitarzy kurialnych". Udaůo sić równieý zyskaă
| agenturć "na tak ekskluzywnym terenie jak kler zakonny ýeński". Pospieszny
| werbunek agentury odbywaů sić czćsto przy stosowaniu róýnych nacisków,
| gróęb, szantaýu, wykorzystaniu prawdziwych lub sfabrykowanych materiaůów
| kompromitujŕcych, podczas zatrzymań i aresztów. Pozyskano wówczas gůównie
| informatorów - na odprawie krajowej w marcu 1950 r. podano, ýe dla UB
| pracowaůo w caůym kraju zaledwie 65 agentów wywodzŕcych sić z krćgu
| duchowieństwa (nie liczŕc informatorów oraz sieci agenturalnej utworzonej w
| organizacjach przykoúcielnych). W grudniu 1951 r. Wydziaů V Departamentu V
| dysponowaů czterema agentami oraz 48 informatorami, a dla wydziaůów V
| wojewódzkich urzćdów bezpieczeństwa (zajmujŕcych sić nie tylko sprawami
| wyznaniowymi) pracowaůo trzech rezydentów, dziewićtnastu agentów i 486
| informatorów"". W końcu 1953 r. UB dysponowaůo w caůym kraju sieciŕ
| osiemdziesićciu "zawerbowanych jednostek zakonnych i úwieckich", które
| miaůy dostarczaă informacji o zakonach ýeńskich.
|
| Od poůowy 1954 r. coraz trudniej byůo znaleęă kandydata do wspóůpracy, a
| coraz wićcej tajnych wspóůpracowników odmawiaůo donoszenia. Wydarzenia 1956
| r. spowodowaůy, ýe agentura do walki z Koúcioůem rozpadůa sić jak
| przysůowiowy domek z kart.
|
| Powolna odbudowa sieci agenturalnej nastćpowaůa juý od 1957 r. - w tym roku
| SB miaůa okoůo trzystu tajnych wspóůpracowników spoúród kleru W ciŕgu
| nastćpnych pićciu lat liczba ta wzrosůa prawie trzykrotnie; wedůug
| informacji Departamentu III ze stycznia 1962 r. byůo 850 tajnych
| wspóůpracowników ksićýy i zakonników, ogóůem sieă tajnych wspóůpracowników
| zajmujŕcych sić Koúcioůem liczyůa okoůo 1300 osób, przy czym wielu z nich
| zajmowaůo eksponowane stanowiska (np. w kuriach biskupich pracowaůo 25 z
| nich, 43 naleýaůo do profesury wyýszych seminariów duchownych i dwóch
| uczelni katolickich - ATK i KUL, dziesićciu pracowaůo w komisjach
| Episkopatu, jedenastu w kierowniczych ogniwach zakonnych, 45 to byli
| dziekani). W momencie powoůania Departamentu IV (czerwiec 1962 r.) miaůo
| juý byă 2594 tajnych wspóůpracowników. W grudniu 1964 r. "po linii kleru"
| pracowaůo 2633 tajnych wspóůpracowników (1601 osób duchownych i 1032
| úwieckich). Jak obliczono w Biurze "C" MSW, stosunek tajnych
| wspóůpracowników pionu koúcielnego rekrutujŕcych sić spoúród osób
| duchownych i úwieckich do ogólnej liczby kleru katolickiego (22 389) miaů
| sić jak l do 8,5 (dok. nr 79). Choă zdecydowanie wićkszŕ uwagć poúwićcano
| Koúcioůowi katolickiemu niý innym wyznaniom, to jednak np. 30 czerwca 1966
| r., czyli w okresie szczytowego nasilenia walki z Koúcioůem katolickim,
| pion IV w skali kraju dysponowaů 2883 tajnymi wspóůpracownikami (zarów­no
| duchownymi, jak i úwieckimi), w tym 206 dla kategorii "inne wyzna­nia".
| Podobne proporcje znajdujemy w statystyce z 31 grudnia 1970 r., kiedy w
| Departamencie IV byůo zarejestrowanych 3370 tajnych wspóůpra­cowników, z
| tego 263 dla Ľinnych wyznań". Warto odnotowaă, ýe w tej ka­tegorii
| przewaýaůy osoby zwerbowane w úrodowisku Úwiadków Jehowy - np. 31 marca
| 1967 r. stanowiůy one dwie trzecie tajnych wspóůpracowników Wy­dziaůu III
| Departamentu IV MSW i jego terenowych odpowiedników (137 na 208 wszystkich
| tajnych wspóůpracowników Ľpo linii innych wyznań")'^.
|
| Liczba agentów pionu IV systematycznie rosůa - z wyjŕtkiem lat 1965 i 1975.
| W 1976 r. jednostki operacyjne pionu IV SB miaůy juý 2309 tajnych
| wspóůpracowników wúród kleru". We wrzeúniu 1977 r. ogólna liczba agentów w
| úrodowisku koúcielnym wynosiůa ponad 4,5 tyú. (ksićýa i úwieccy), co
| zda­niem dyrektora Straszewskiego oznaczaůo, ýe w niektórych województwach
| wspóůpracć podjŕů co czwarty ksiŕdz. Do niedawna wydawaůo sić, ýe w latach
| siedemdziesiŕtych poziom agenturalnej penetracji duchowieństwa osiŕgnŕů
| swój szczyt. Pod koniec 1977 r. liczba tajnych wspóůpracowników wzrosůa do
| 4745 (ksićýa i úwieccy), z tego okoůo czterystu zwerbowaů Wydziaů III
| Depar­tamentu IV zajmujŕcy sić Úwiadkami Jehowy i innymi wyznaniami".
|
| Jednak zdaniem Andrzeja Grajewskiego poczŕtek lat osiemdziesiŕtych byů
| Ľczasem wielkiego werbunku". Potwierdzajŕ to statystyki. SB staraůa sić
| pozyskaă co najmniej jednego tajnego wspóůpracownika w dekanacie i kurii
| diecezjalnej. W 1982 r. w Departamencie IV (wydziaůy I-VI) pozy­skano 2948
| nowych tajnych wspóůpracowników. W końcu 1984 r. agentura w tym pionie, jak
| obliczyů Jan Zaryn, liczyůa aý 8334 osób (zarówno du­chownych - kler
| diecezjalny i zakonny oraz siostry zakonne, jak i úwieckich Ľkontaktujŕcych
| sić z klerem"). Byůo to apogeum rozrostu sieci agentu-ralnej w úrodowiskach
| koúcielnych. W 1984 r., w zwiŕzku z zamordowa­niem ks. Jerzego Popieůuszki,
| rozpoczćůy sić trudnoúci w pozyskiwaniu no­wej agentury oraz masowe odmowy
| dalszej wspóůpracy. Tendencja ta nie utrzymaůa sić prawdopodobnie zbyt
| důugo. Moýna przypuszczaă, ýe podob­nie jak inne piony SB, takýe
| Departament IV znaczŕco rozbudowywaů swo­jŕ sieă agenturalnŕ - w 1988 r. SB
| dysponowaůa blisko 100 tyú. tajnych wspóůpracowników.
|
| Poza trzema kategoriami tajnych wspóůpracowników aparat bezpie­czeństwa
| korzystaů z pomocy osób, które formalnie nie byůy rejestrowane w sieci
| agenturalnej. Chodzi m.in. o tzw. kontakty obywatelskie (poufne), od 1970
| r. nazywane kontaktami operacyjnymi, które nawiŕzywano z oby­watelami Ľw
| celu organizowania dopůywu wstćpnych informacji interesu­jŕcych Sůuýbć
| Bezpieczeństwa". Pomocŕ sůuýyli równieý konsultanci - Ľspecjaliúci, którzy
| z uwagi na szczegóůowŕ i gruntownŕ znajomoúă dok­tryny
| filozoficzno-teologicznej i spoůeczno-politycýnej Koúcioůa, a takýe jego
| struktury, historii i tradycji mogŕ byă wykorzystywani do opracowywa­nia
| okreúlonych problemów i zagadnień" (dok. nr 94).
|
| Tajni wspóůpracownicy organów bezpieczeństwa byli wynagradzani ze
| specjalnego funduszu operacyjnego (fundusz ĽO", w gwarze operacyjnej ĽFO").
| Wynagrodzenie wrćczano za wspóůpracć w okreúlonym czasie (miesiŕc, kwartaů
| czy rok) lub za wykonanie zadania specjalnego. Zauwaýono, ýe Ľznaczna czćúă
| TW [tajnych wspóůpracowników pionu IV] ma du­ýe opory w pobieraniu
| wynagrodzenia bezpoúrednio gotówkŕ, a ponadto posiada wysokie dochody i
| oferowane sumy sŕ dla niej maůo znaczŕce. W tej sytuacji przed podjćciem
| decyzji o pienićýnym wynagrodzeniu TW naleýy przeprowadziă wnikliwy sondaý,
| czy wynagrodzenie zostanie przyjć­te" (dok. nr 94). Tajni wspóůpracownicy
| mogli liczyă na drobne upominki (saszetka, parasol, zegar kominkowy, paczki
| delikatesowe) lub wićksze prezenty (lodówki, pralki, radia, magnetofony), a
| takýe na uůatwienia - zgodć na wyjazd za granicć, kasacjć podatków itp.
| Interesujŕcy jest przypadek tajnego wspóůpracownika o pseudonimie ĽJesion"
| - ksićdza z województwa katowickiego, który l grudnia 1988 r. otrzymaů 11
| 500 zů jako zwrot za zakup ksiŕýki Listy pasterskie Prymasa Polski oraz
| Episkopatu za 1975-1981 i kwartalnika ĽZnaki Czasu". W grć wchodziůa takýe
| po­moc w karierze zawodowej, realizacji ambicji naukowych (dok. nr 98) czy
| zaůatwieniu innych spraw. Okazjŕ do wynagradzania byůy urodziny, imieni­ny,
| dzień nauczyciela (z funduszu ĽO" jeden z ksićýy otrzymaů wiŕzankć kwiatów
| na urodziny, inny ksiŕýkć na imieniny, a tajny wspóůpracownik ĽWiktoria"
| kwiaty i bransoletkć ze srebra za wspóůpracć w IV kwartale 1988 r. oraz z
| okazji urodzin). Osobnym problemem byůo pobieranie po­kwitowań za przyjćte
| pieniŕdze czy prezenty (dok. nr 94).
|
| W zwiŕzku z koniecznoúciŕ zachowania konspiracji przy wykorzystywa­niu
| osobowych ęródeů informacji naleýaůo zapewniă odpowiednie miejsca do
| spotkań z nimi: lokale kontaktowe (LK - z lokatorem, który udostćp­niaů je
| na spotkania; UB-SB nawet půaciůo czynsz), mieszkania konspiracyj­ne (MK -
| Ľspecjalnie urzŕdzone i zaszyfrowane mieszkania pozostajŕce w wyůŕcznej
| dyspozycji Sůuýby Bezpieczeństwa")18" oraz miejsca zapasowe (MZ -
| wyznaczone punkty kontaktowe na wypadek dekonspiracji miesz­kań lub lokali
| konspiracyjnych). Spotkania z tajnymi wspóůpracownikami rekrutujŕcymi sić z
| duchowieństwa parafialnego odbywaůy sić czćsto na probostwach, z mieszkań
| lub lokali konspiracyjnych korzystali zaú najczć­úciej zakonnicy, którym
| trudno byůo przyjmowaă goúci w domu zakon­nym. ĽOpiekunowie" z UB-SB
| spotykali sić ze swymi Ľęródůami" takýe w samochodach, kawiarniach,
| restauracjach, hotelach", choă w zasadzie uwaýano to za niedopuszczalne.
| Jak czytamy w projekcie instrukcji w sprawie werbunku agentury w szeregach
| kleru katolickiego z 26 lipca 1949 r., Ľw wypadku trudnoúci spotykania sić
| w miejscach zamieszkania agenta naleýy spotkania umawiaă w mieúcie
| powiatowym lub na terenie neutralnym (las, spotkanie na ůŕce w czasie
| spaceru). W miastach woje­wódzkich tylko w mieszkaniach konspiracyjnych.
| Naleýy przy tym dora­dziă agentowi przychodzenie w stroju úwieckim, aby nie
| zwracaă uwagi mieszkańców domu" (dok. nr 14). W 1973 r. wskazywano, by
| Ľkonse­kwentnie dŕýyă [...] do ograniczania spotkań z TW w miejscu
| zamieszka­nia TW" (dok. nr 94).
|
| Odpowiedę na pytanie o motywy wspóůpracy ludzi Koúcioůa z aparatem
| bezpieczeństwa nie jest prosta. Wiadomo, ýe w pierwszych latach nader
| czćsto werbowano, stosujŕc przymus. Szantaýowano za pomocŕ tzw. mate­riaůów
| kompromitujŕcych (Ľkomprmateriaůów"), które mogůy byă wykorzy­stane do
| zdezawuowania duchownego lub do aresztowania go i procesu. Zazwyczaj
| dotyczyůy naduýyă finansowych, spraw obyczajowych oraz kon­taktów z
| podziemiem. Nie bez znaczenia byůy obietnice korzyúci material­nych, sprawy
| ambicjonalne oraz konflikt z przeůoýonymi. Po 1956 r.coraz wićkszŕ rolć
| odgrywaůy motywy patriotyczne, czyli podejmowanie wspóůpracy z powodu
| poczucia wspóůodpowiedzialnoúci obywatelskiej (Ľznalezienie mimo róýnic
| ideologicznych půaszczyzny porozumienia z kan­dydatem na zasadzie
| lojalnoúci wobec państwa i jego interesów" - dok. nr 94). Próbowano przy
| tym dostosowaă metody werbunku do úrodowiska, z któ­rego pochodziů kandydat
| na tajnego wspóůpracownika (jak zalecano np. w materiaůach szkoleniowych o
| werbunku wúród zakonników - dok. nr 59). Pozyskanie powinno zakończyă sić
| odebraniem zobowiŕzania o wspóůpra­cy, ale wymóg ten, zwůaszcza w stosunku
| do duchownych, stosowano bar­dzo elastycznie. Za gůówne kryterium dokonania
| werbunku uznawano wićc nie fakt przyjćcia zobowiŕzania, ale sytuacjć, w
| której Ľpozyskiwany prze­kazuje nam przedstawiajŕce wartoúă operacyjnŕ
| informacje (ustnie lub pi­semnie), wykonuje zlecone mu zadania oraz ma
| úwiadomoúă, ýe kontakt jego z pracownikiem SB jest systematyczny i ma
| charakter sůuýbowy (nie­oficjalny)". W pracy z agenturŕ koúcielnŕ duýŕ
| trudnoúă stanowiůo równieý nakůanianie tajnych wspóůpracowników do
| przekazywania pisemnych in­formacji i przyjmowania zadań na piúmie (dok. nr
| 94).
|
| W tym kontekúcie warto postawiă pytanie o stopień wiarygodnoúci
| przed­stawionych wyýej statystyk. Z jednej strony pojawiajŕ sić glosy, ýe
| ýadnym materiaůom sůuýb specjalnych nie moýna do końca wierzyă, a w sprawie
| taj­nych wspóůpracowników najmniej. Podnosi sić czćsto, ýe funkcjonariusze
| aparatu bezpieczeństwa faůszowali odpowiednie teczki, tworzŕc wirtualnych
| agentów - tylko po to, by przechwytywaă úrodki z funduszu operacyjnego lub
| wykazaă sić wydajnoúciŕ w pracy. Z drugiej strony podkreúla sić dokůadny
| system kontroli pracy operacyjnej oraz metody weryfikacji danych, dzićki
| którym ewentualne zawyýanie liczby tajnych wspóůpracowników mogůo trwaă nie
| důuýej niý kwartaů. Wydaje sić, ýe ani faůszowanie statystyk nie odbywaůo
| sić na takŕ skalć, jak twierdzŕ niektórzy, ani teý nie byůy one do końca
| prawdziwe, gdyý zbyt wiele dopuszczano dowolnoúci w uznawaniu kogoú za
| tajnego wspóůpracownika (brak podpisanych zobowiŕzań, dono­sów na piúmie,
| pokwitowań za odebrane pieniŕdze).
|
| Obok liczebnoúci agentury w úrodowiskach koúcielnych odrćbnŕ kwestiŕ wydaje
| sić jej rzeczywista skůonnoúă do wspóůpracy z aparatem bezpieczeń­stwa.
| Pojawia sić problem tzw. pustych werbunków, czyli sytuacji, w której ktoú -
| duchowny lub osoba úwiecka - podpisaů zobowiŕzanie do wspóůpracy, a póęniej
| sić od niej uchylaů lub dostarczaů informacje zupeůnie nieistotne.
| Jednoczeúnie z pewnoúciŕ byůa spora grupa gorliwych wspóůpracowników.
| Je­den z funkcjonariuszy SB nazwaů takie osoby Ľbezpieczniakami w
| sutannach" i postulowaů, by tych duchownych, Ľktórzy wykazali sić dobrŕ
| pracŕ i wspóů­pracŕ [...] przyjmowaă do pracy w Wydzfiale] IV KW MO" (dok.
| nr 62).
|
| Úrodki techniki operacyjnej
|
| Na szerokŕ skalć stosowano podsůuch telefoniczny i pokojowy oraz podglŕd
| fotograficzny. Podsůuch telefoniczny zaůoýono niemal caůemu du­chowieństwu.
| Wykorzystujŕc remonty lub nieobecnoúă mieszkańców, in­stalowano takýe
| podsůuch pokojowy oraz podglŕd fotograficzny. Juý na poczŕtku lat
| pićădziesiŕtych zaůoýono podsůuch w kuriach w Olsztynie, Tarnowie i we
| Wrocůawiu. Najwaýniejszŕ operacjŕ byůo zainstalowanie podsůu­chu w
| siedzibie prymasa podczas przebudowy i remontu paůacu przy ul. Miodowej w
| Warszawie. Funkcjonariusze MBP wůŕczyli sić do brygad murarskich,
| hydraulicznych i elektrotechnicznych. Wedůug jednej z sióstr zakonnych,
| Ľgdy na Miodowej odbudowywano dom prymasa, to go zradiofonizowano (18
| robotników państwowych) i w piwnicy byůy aparaty podsůu­chowe, tak ýe kaýde
| sůowo prymasa byůo im znane". Równieý w czasie in­ternowania prymasa
| Stefana Wyszyńskiego pomieszczenia, w których przebywaů, miaůy urzŕdzenia
| podsůuchowe (te w Stoczku Warmińskim wy­stćpowaůy w raportach jako ęródůo
| ĽTruteń II" i ĽTruteń III").
|
| W 1960 r. podczas zakůadania centralnego ogrzewania SB udaůo sić
| za­instalowaă trzy mikrofony w gmachu kurii przemyskiej oraz pićă w
| rezyden­cji biskupiej. Przez pićtnaúcie lat pozwalaůo to na podsůuchiwanie
| rozmów prowadzonych w gabinetach biskupów, w kancelarii kurii, sali
| konferencyj­nej, a nawet jadalni. W maju 1970 r. odkryto instalacjć
| podsůuchowŕ we Wrocůawiu - w ramie obrazu wiszŕcego w sali, w której miaůa
| sić odbyă kon­ferencja Episkopatu. Podsůuch stosowano na szerokŕ skalć
| równieý przy rozpracowywaniu innych oúrodków. Wiadomo np., ýe zaůoýono go w
| gabi­necie przewodniczŕcego Stowarzyszenia PAX Bolesůawa Piaseckiego (dok.
| nr 44). W mieszkaniu ks. Andrzeja Bardeckiego, wieloletniego bli­skiego
| znajomego ks. Karola Wojtyůy, jeszcze przed konklawe w 1978 r. zaůoýono
| podsůuch pokojowy (kryptonim ĽTramp"), za pomocŕ którego zamierzano uzyskaă
| kompromitujŕce materiaůy. Aparatura podsůuchowa byůa zainstalowana na
| Jasnej Górze (prawdopodobnie w bibliotece, jako urzŕdzenie przenoúne), w
| niektórych klubach inteligencji katolickiej, a na­wet w domu wypoczynkowym
| ĽKsićýówka" w Zakopanem. Kontrolowano takýe wypowiedzi duchownych lojalnych
| wobec wůadz (dok. nr 63). Wićk­szoúă podsůuchów funkcjonowaůa aý do 1989 r.
|
| Warto zwróciă uwagć na wykorzystanie telefonów przez funkcjonariuszy UB-SB
| do zastraszania i nćkania duchowieństwa. Biskup Ignacy Tokarczuk nie miaů
| prywatnego telefonu, bo ostrzegů go jeden ze znajomych, ýe Ľco dnia jakiú
| ubek dzwoni i gůupstwa gada, przeklina". W latach osiemdziesiŕtych w
| Krakowie do ks. Adolfa Chojnackiego o róýnych porach dnia i nocy
| wy­dzwaniali anonimowi rozmówcy. Ksiŕdz rozpoznaů gůosy dwóch mćýczyzn,
| którzy telefonami próbowali doprowadziă go do zaůamania nerwowego. Nie
| zaprzeczali, gdy pytaů ich, czy dzwoniŕ z SB; nie wypowiadali gróęb, a
| jedy­nie wulgarne epitety
|
| Dezinformacja i dezintegracja
|
| Koniec lat pićădziesiŕtych przyniósů nasilenie dziaůań, które póęniej
| zo­staůy nazwane dezinformujŕcymi i dezintegracyjnymi. W grudniu 1959 r. SB
| rozesůaůa do wybranych ksićýy instrukcje o uposaýeniu wikariuszy oraz w
| sprawie posůugiwania sić przez ksićýy pojazdami mechanicznymi Ľw ce­lu
| wywoůania u nich niezadowolenia przed wprowadzeniem w ýycie tych
| in­strukcji przez hierarchić koúcielnŕ" (dok. nr 49, 50). Na dobre
| dziaůalnoúă dezinformujŕcŕ rozpoczćto w 1960 r. kolportaýem wúród
| duchowieństwa (z inspiracji MSW i na polecenie Biura Politycznego KC PZPR)
| pseudo-wspomnień ks. Leonarda Úwiderskiego Zielony zeszyt (byůy to wydane
| przez SB fragmenty ksiŕýki ks. Úwiderskiego - Widziaůy oczy moje).
| Úwiderski, jako byůy kanclerz kurii kieleckiej, przedstawiaů naduýycia w
| tamtejszym Koúciele, jakich byů úwiadkiem. Po rozpatrzeniu sprawy przez
| komisjć po­woůanŕ przez Episkopat w styczniu 1961 r. i stwierdzeniu, ýe
| wiele osób wymienionych w Zielonym zeszycie jako rzekomi úwiadkowie
| oskarýyůo au­tora o oszczerstwo, zostaů suspendowany i obůoýony karŕ
| ekskomuniki. W styczniu 1961 r. w tygodniku ĽPrzekrój" wydrukowano jego
| Ľwspomnie­nia", bćdŕce ůagodniejszŕ wersjŕ pikantnego Zielonego zeszytu, w
| którym oskarýyů bp. Czesůawa Kaczmarka o niemoralny tryb ýycia. Zielony
| ze­szyt wykorzystywano na szerokŕ skalć do dziaůań operacyjnych
| wymierzo­nych w duchowieństwo. W 1962 r. rzeszowska SB do kombinacji
| operacyj­nych wykorzystaůa czternaúcie egzemplarzy Zeszytu wraz z listami
| anonimowymi z przykůadami rozwiŕzůego ýycia duchowieństwa. Anoni­my
| wysyůane zarówno do duchownych, jak i zaangaýowanych w ýycie Ko­úcioůa osób
| úwieckich (dok. nr 57) miaůy na celu skompromitowanie oraz poróýnienie
| duchowieństwa (np. akcja o kryptonimie ĽRekin Podlaski" w diecezji
| siedleckiej - dok. nr 56).
|
| W latach 1968-1973 ksićýa diecezji przemyskiej otrzymywali ulotki (z
| podtytuůem De nos ad nos - o nas do nas) przedstawiajŕce sytuacjć w
| diecezji, podpisywane przez ĽIzydora Nowaka". Ulotki te sporzŕdzali
| funkcjonariusze Wydziaůu IV KW MO w Rzeszowie i drukowali w siedzi­bie SB
| przy ul. Dŕbrowskiego w Rzeszowie.
|
| Pion IV SB posunŕů sić nawet do tego. ýe sam wydawaů specjalne pisma
| przeznaczone dla duchowieństwa. Wykorzystujŕc istniejŕce wúród duchow­nych
| róýne oceny postanowień Soboru Watykańskiego II, Sůuýba Bezpie­czeństwa
| próbowaůa poróýniă biskupów i - jak to okreúlano - kler doůowy, a byă moýe
| nawet stworzyă formacjć rozůamowŕ Ľksićýy kontestatorów". Sůuýyă temu miaů
| miesićcznik ĽAncora", wydawany od poůowy lat siedem­dziesiŕtych do maja
| 1983 r. (oficjalnie jako organ Polskiego Centrum Od­nowy Soborowej). Pismo
| zawieraůo artykuůy, które miaůy udowadniaă nie­chćă lub wrćcz wrogoúă
| polskich biskupów do zmian posoborowych w Koúciele - i w ten sposób ich
| dyskredytowaă - oraz przedstawiaă Ľszcze­góůy" z ýycia osobistego
| hierarchów. SB wydawaůa i caůkowicie kontrolowa­ůa jeszcze inne pisma,
| takie jak ĽNowa Droga", ĽForum Katolików" oraz ĽSamoobrona Wiary". W
| przypadku ĽNowej Drogi" katowicka SB czu­waůa nad ksztaůtem pisma przy
| pomocy tajnego wspóůpracownika o pseu­donimie ĽTurysta" (czůonka Ruchu
| Wspólnej Drogi - oficjalnego wydawcy pisma). Na jednym ze spotkań z
| funkcjonariuszem ĽTurysta" przedstawiů projekt kolejnego numeru oraz
| otrzymaů zadanie, by przedyskutowaă z ze­spoůem redakcyjnym celowoúă
| wprowadzenia do pisma rubryki ĽStosunki mićdzy państwem a Koúcioůem" bŕdę
| staůego komentarza poúwićconego temu problemowi.
|
| Jednŕ z najbardziej wyrafinowanych metod walki organów bezpie­czeństwa z
| Koúcioůem byůo wůŕczanie sić w polemiki wewnŕtrzkoúcielne dotyczŕce
| zagadnień teologicznych. Podczas drugiej i trzeciej sesji Soboru
| Watykańskiego II analitycy SB, dŕýŕc do skompromitowania kard.
| Wyszyńskiego, zlecili zespoůowi ksićýy wspóůpracujŕcych z resortem
| przygotowa­nie memoriaůu teologicznego dotyczŕcego Ľwynaturzeń w
| propagowaniu i realizacji" kultu maryjnego w Polsce. Przetůumaczony na
| jćzyk ůaciński, francuski i wůoski anonimowy dokument rozkolportowano wúród
| ojców so­borowych, a nastćpnie w formie broszury rozrzucano przed Bazylikŕ
| úw. Piotra oraz w Berlinie, Paryýu, Monachium i Londynie. Z kolei z pozycji
| tradycjonalistów uderzono w Koúcióů w 1983 r., inspirujŕc grupć ksićýy do
| wydania ksiŕýki Ľo treúci dezintegracyjnej" - Kompendium fundamentalne
| nauki katolickiej.
|
| Poza wysyůaniem anonimów szkalujŕcych osoby ze úrodowiska koúciel­nego,
| podsycaniem antagonizmów za poúrednictwem tajnych wspóůpra­cowników,
| wydawaniem specjalnych pism kontrolowanych przez MSW, kolportaýem ulotek,
| plakatów itp., faůszowaniem materiaůów pamićtni­karskich w celu oczerniania
| osób w nich wystćpujŕcych Sůuýba Bezpie­czeństwa stosowaůa metody
| specjalne, czyli pobicia, uszkodzenia mienia, uprowadzenia, groęby
| bezprawne, odurzenia, napady na mieszkania, pod­palenia. W czasie
| pielgrzymki do Czćstochowy w 1978 r. kilku pielgrzy­mów odurzono
| specjalnymi úrodkami, przebijano opony samochodów, kradziono dowody
| osobiste, zanieczyszczano úpiwory pielgrzymów, rozpo­wszechniano
| pornografić oraz zatruwano pojemniki z napojami.
|
| Metody operacyjne walki z religiŕ w PRL zmieniaůy sić. Z biegiem cza­su
| mniejszŕ rolć odgrywaů bezpoúredni terror, coraz wićksze znaczenie
| przypisywano dziaůaniom operacyjnym - profilaktycznym i dezintegrujŕ­cym.
| Najdoskonalsze, a zarazem najbardziej dotkliwe stosowano w latach
| osiemdziesiŕtych, choă sićgano wówczas równieý po metody nawiŕzujŕce do
| terroru bezpoúredniego z okresu stalinowskiego. Innym Koúcioůom i zwiŕzkom
| wyznaniowym poúwićcano znacznie mniej uwagi. Poza repre­syjnym okresem
| 1950-1956 dziaůalnoúă aparatu bezpieczeństwa ograni­czaůa sić do
| rozpoznawania ich dziaůalnoúci, bez tak charakterystycznej w odniesieniu do
| Koúcioůa katolickiego ofensywnoúci pracy operacyjnej. Przez caůy okres
| istnienia Polski Ludowej Koúcióů katolicki (osoby konse­krowane i
| zaangaýowani úwieccy) byů rozpracowywany, kontrolowany i ob­serwowany przez
| aparat bezpieczeństwa. Chociaý przez kilkadziesiŕt lat stosowano
| wyrafinowane metody, nie udaio sić wůadzom komunistycznym wykorzeniă
| religii z ýycia narodu ani pozbawiă Koúcioůa wpůywu na spoůe­czeństwo.
|
| Odbyůo sić kilka akcji niszczenia materiaůów byůego De­partamentu IV MSW.
| Ostatnia, w latach 1989-1990, objćůa wićkszoúă ma­teriaůów operacyjnych
| tego pionu. Na szczćúcie nie udaůo sić zniszczyă caůej dokumentacji, a ta,
| która po­zostaůa, pokazuje szeroki wachlarz úrodków i metod, jakie stosowaů
| komu­nistyczny aparat represji wobec Koúcioůów i zwiŕzków wyznaniowych w
| po­wojennej Polsce.