Komunistyczna zaprawa w młodości

W kierowanym przez Kuronia „czerwonym harcerstwie" młody Michnik przeżywał nastrój komsomolskich idealistów. Wspominał jeszcze w 1984 roku: Bez sentymentu nie umiem myśleć o tej gromadce chłopców i dziewcząt, która latem 1958 roku w czerwonych chustach nawiedzała chłopskie zagrody, śpiewając piosenki po rosyjsku i żydowsku. Ksiądz Tischner, komentując wspomnienie Michnika, zauważył: Jestem trochę zdziwiony. Kiedy wyobrażam sobie to lato 1958 roku i tych biednych chłopów, którzy dopiero co odzyskali ziemię, dopiero się podnieśli, bo jeszcze dwa lata wcześniej byli zrównani z ziemią, i pewnie po prostu bali się przegnać was kijami, to mam uczucie mieszane (Między Panem..., op. cit., s. 56). Michnik tłumaczy się w odpowiedzi: Ależ ja o tym piszę. Czytaj dalej „Było w tym bezczelne wyzwanie, rzucone potocznej świadomości, było też głębokie niezrozumienie pokaleczonej narodowej pamięci"... Tylko, że my tego wówczas nie rozumieliśmy(...).

Pod bokiem czerwonego inkwizytora

Po kilku latach „czerwonego harcerstwa" Michnik przeĹźywa kolejny etap wtajemniczenia w politykę, tym razem w rozkręcanym pod patronatem dawnego stalinowskiego inkwizytora nauki Adama Schaffa Klubie Poszukiwaczy Sprzeczności przy stołecznym ZMS. Klub skupił dzieci róşnych komunistycznych prominentĂłw, między innymi syna Ăłwczesnego I sekretarza KW PZPR  Andrzeja Titkowa. Klub w końcu został rozwiązany, ale Michnik juĹź coraz ambitniej przechodzi do pierwszego szeregu „intemacjonalistycznego" nurtu studentĂłw UW. Nurtu, ktĂłry krytykuje róşne oficjalne rozwiązania z pozycji trockistowskich (popularyzując głównie trockistowski List otwarty Kuronia i Modzelewskiego).

Komunistyczna Polska to moja Polska

W rozmowie z Danielem Cohn Benditem w czerwcu 1988 Michnik stwierdził: Nie będę ukrywał, że coś mieliśmy wspólnego z trockizmem. I dodawał: Należałem do komunistów w sześćdziesiątych latach. Uważałem, że komunistyczna Polska to moja Polska (por. L. Żebrowski: op. cit., ss. 25, 26). Jeszcze w 1995 roku przyznawał w rozmowie z księdzem Tischnerem:
Normalny człowiek z normalnego domu kiedy kończył szkołą, wiedział, że ci rządzący komuniści to są oprawcy, zbrodniarze, że mogą zabić, złamać życie. To rodziło strach. Ja uważałem, że komuniści wprawdzie popełniają pewne błędy ideologiczne, bo nie dość uważnie przeczytali Marksa oraz Lenina, ale, że to da się naprostować. Wystarczy ich trochę oświecić, przekonać, zmusić do czytania (...) (Między Panem..., op. cit., s. 91).

Przeciw Narodom i Kościołowi

Od przewaĹźającej większości PolakĂłw róşniła Michnika i jego otoczenie rĂłwnieĹź skrajna, absolutna niechęć do patriotyzmu i Kościoła katolickiego. MĂłwienie o narodzie i polskości było dla Michnika czymś jak mĂłwienie do ślepego o kolorach. Bardzo wymowna pod tym względem była jego reakcja na stanowcze potępienie przez Prymasa Tysiąclecia Stefana Wyszyńskiego w styczniu 1963 roku nihilistyczno-kolaboranckiego artykułu Stanisława Stommy. Przedstawił on na łamach TP Powstanie Styczniowe i inne powstania polskie jako niepotrzebne i chore wytwory polskich kompleksĂłw antyrosyjskich. Oburzony Prymas Polski powiedział we wspaniałym kazaniu 27 stycznia 1963 roku, Ĺźe nie chodziło w tych powstaniach Ĺźaden narodowy kompleks, ale o niezbywalne prawa Narodu do wolności samostanowienia o sobie. Michnik dosłownie niczego z tego nie zrozumiał. Przyznawał w książce Między Panem a Plebanem (s. 168): Nikt z nas nie potrafił wĂłwczas zrozumieć, co się Prymasowi stało. Wyszyński miał jednak lepszą intuicję niĹź warszawscy inteligenci. Czuł juĹź, Ĺźe rodzi się jakaś nowa toĹźsamość, Ĺźe słowo „narĂłd" odzyskuje swoje miejsce w politycznym myśleniu PolakĂłw. Jak widać Michnik dalej niewiele rozumie z postawy Prymasa Tysiąclecia. W rzeczywistości kardynał Wyszyński nie musiał się bowiem wcale przystosowywać do nowej sytuacji, bo zawsze głęboko odczuwał takie słowa, jak Polska i NarĂłd w przeciwieństwie do antynarodowych „michnikowcĂłw". Wszak pierwszy powiedział, na dwadzieścia lat przed słynną pieśnią Pietrzaka Ĺťeby Polska... - w kazaniu na Jasnej GĂłrze w czerwcu 1958 roku: Aby Polska  Polską była! Aby w Polsce po polsku się myślało.

Cóż z tego mógł pojąć Michnik, który w rzeczywistości nigdy nie przestał być narodowym nihilistą (przynajmniej w odniesieniu do historii Polski), w ostatnich latach wręcz wyspecjalizowanym w zagranicznych donosach na Polskę. Nie mógł pojąć polskości człowiek wychowany od kolebki na luksemburgizmie (vide obrona przez Michnika pod pseudonimem A. Zagozda poglądów Róży Luksemburg na łamach Więzi w 1975 r., nr 9).

SzczegĂłlnie skrajne było zacietrzewienie Michnika i jego środowiska przeciw Kościołowi katolickiemu i kardynałowi Wyszyńskiemu. Przedstawiali go jako skrajnego wstecznika i popierali ideologiczną wojnę PZPR przeciw Kościołowi. TakĹźe i w najostrzejszym punkcie tej wojny po ogłoszeniu Listu biskupĂłw w 1965 roku. Michnik wsławił się wĂłwczas gwałtownym atakiem na kardynała Wyszyńskiego na łamach ArgumentĂłw, atakiem odzwierciedlającym, jak przyznawał po latach, głębię myśli kompletnego troglodyty (Między Panem..., op. cit., s. 73). JuĹź w 1977 roku „samokrytycznie" oceniał w wydanej w ParyĹźu książce Kościół, lewica, dialog (s. 61) swĂłj udział w potępianiu listu biskupĂłw polskich z 1965 roku: (...) w tym nieprzyzwoitym spektaklu sam wziąłem udział i na samo wspomnienie rumienię się ze wstydu. Wstydzę się swojej głupoty (...). W innych częściach tej książki (s. 31 i 139) Michnik tak pisał o swoim środowisku lewicy laickiej: (...) Popieraliśmy politykę represji, często okrutnych, widząc w niej drogą do „ nowego wspaniałego świata ", oskarĹźaliśmy Kościół o reakcyjność i wszystkie inne grzechy główne, nie bacząc na to, Ĺźe w atmosferze totalitarnego zniewolenia Kościół bronił prawdy, godności i wolności człowieka (...). Tradycyjnie przywykliśmy sądzić, Ĺźe religijność i Kościół to synonimy wstecznictwa i tępego Ciemnogrodu. Z tej perspektywy wzrost indyferentyzmu religijnego traktowany był przez nas jako naturalny sojusznik umysłowego i moralnego postępu. Pogląd taki  sam byłem jego wyznawcą  uwaĹźam za fałszywy (...). Warto uwaĹźnie przeczytać tę „samokrytykę" Michnika, gdyĹź cała linia GW w sprawach religii i Kościoła od 1989 roku była i jest faktycznym bardzo zręcznym rozwinięciem tej samej postawy antykościelnej, za ktĂłrą tak się kajał na pokaz w powyĹźszej wypowiedzi. Faktem jest, Ĺźe w połowie lat sześćdziesiątych Michnik jeszcze nawet nie prĂłbował ukrywać tego, iĹź uwaĹźa, Ĺźe wszystko, co pochodzi od episkopatu katolickiego, jest reakcyjne, nacjonalistyczne i perfidne (jak przypomniał w interesującym szkicu o Michniku Adam Krzemiński na łamach Polityki z 18 maja 1989 roku).

Oderwanie Michnika i jego środowiska od przeważającej części polskiego społeczeństwa przyniosło fatalne skutki w 1968 roku. „Michnikowcy" dali się wówczas wciągnąć w perfidną pułapkę „moczarowców" i nieświadomie ułatwili ich grę dla umocnienia polityki „twardej ręki" w Polsce. Najgorsze skutki przyniósł fakt, że pochodzący z prominenckich rodzin „michnikowcy" nie umieścili w swym programie z 1968 r. żadnych postulatów gospodarczych i społecznych, które by mogły rzeczywiście pociągnąć polskie społeczeństwo, zmęczone wyrzeczeniami okresu późnego Gomułki (na zaledwie dwa lata przed wybuchem społecznym na Wybrzeżu!). Tragicznie rozbity ruch studencki „owocował" represjami, w tym pierwszym paroletnim więzieniem Michnika.